Тошкент Тиббиёт Академияси

Ишлаб чиқаришда физик табиати ўлчов бирлиги ва қўлланилиши.
Ишлаб чиқариш техникалари корхоналарда электромагнит нурланиш таъсири остида бўлади. Электромагнит тебраниш фотонлар (квантлар) таркибига асосан 3 турга бўлинади.
Электромагнит тебранишлар (ЭМТ) физик табиатига кўра электромагнит майдонларининг ионлашмаган спектрига қуйидагилар киради:

1. 
   Электростатик майдон.
   
2. 
   Доимий магнит майдони.
   
3. 
   Паст частотали майдон (саноат частотаси 50Гц).
   
4. 
   Радиочастоталарнинг электромагнит майдони.
   
5. 
   Инфрақизил нурланиш.
   
6. 
   Ультрабинафша нурланиш.
   
7. 
   Лазер нурлари.
   

Электромагнит тебраниш спектлари.

Квази доимий ва доимий электр ва магнит майдонлари	Электромагнит тўлқинлари ва нурланиш
	ионлаштирмайдиган				ионловчи
Саноат частоталарга токнинг электромагнит майдони, электростатик майдон, доимий магнит майдон	Радио-тўлқин- лар	Оптик диапазондаги нурланиш			Рентген нурла- ри, гамма нурлари	Коинот НУР-лари
		инфра қизил нурла-ниш	кўри- ниб тур- ган нур- лар	ульт- раби- нафша нурла- ниш

Электромагнит майдонлар тебранишлар узунлиги частотаси ва унинг қиймати нисбатан бир неча синфларга бўлинади.

Гигиена амалиётида радиотўлқинларнинг классификацияси.

Диапазон номи	Тўлқин узунли- гида	Диапазон частотаси (тезлиги)	Частота (тезлиги)	Халқаро регламентлар
				Диапозон частота номланиши	Сони
1.Узун тўлқинлар	1/10км	юқори	3/300 кГц	паст (ПИ)	5
2. Ўрта	100м/1см	юқори	3/3 мГц	ўрта (ЎИ)	6
3. Қисқа	10м/100м	юқори	3/30 мГц	юқори(ЮИ)	7
4. Ультра қисқа (метр тўлқин)	1/10м	ультра юқори	3/300 мГц	ўта юқори	8
5. Микро-тўлқинлар (дециметр)	10-1м	ўта юқори частота	0,3/3 гГц	ультра юқори	9
б) сантиметр	1-10см	ўта юқори частота	3/30 гГц	ўта юқори	10
в) миллиметр	1мм-1см	ўта юқори частота	30/300 гГц	олий юқори ўта	11

Ушбу қийматлар ўзаро доимо нисбий алоқада бўлади. Масалан:
300000 км/сек (ёруғ тезлиги)
л = ,
Ғ
л - тўлқин узунлиги; Ғ - частота.
Электромагнит майдонларни вақт ўтиши билан қийма-тини ўзгартирадиган токлар ҳосил қилади. Электромагнит тебраниш қуйидаги диапазонда юради:
а) частота бўйича 3* 10²дан 3*10²⁰ Гц гача;
б) тўлқин узунлиги бўйича 1000 кмдж*0,001 мкм ва
ундан кам.
Ҳозирги замонда ҳалқ хўжалигининг турли соҳаларида, фанда, техника электромагнит тебранишларни ионлаштира-диган манбалар кенг қўлланилади, шу ҳисобда электромагнит майдонининг радиотебранишлари синфга бўлингани жадвалда кўрсатилган. Халқ хўжалигида радиоэлектроника (радиоалоқа, телевидение, радиолоқатор) ва электро-энергетика мотори илмий техника тараққиётининг ривожланиши натижасида меҳнат унумдорлигини ошириш учун, янги технологик жараёнларни ва техникаларни тарбия қилиш учун электромагнит тебраниш турли диапазонлардан кенг қўллашда фойдаланилади.
Фаннинг турли соҳаларида, радиоалоқа, телевидение, радиолокация, металлургия, машинасозлик, енгил саноат, ядро физикасида (плазмик нарсалар олиш учун), ҳисоблаш техникасида, тиббиётда (физиотерапия, электронаркоз, электроухлатиш ва ҳоказода) электромагнит энергиядан кенг фойдаланилади.
Электромагнит энергиясидан фойдаланишда янада кенгроқ электрон нурлар, импульслар менталогиясидан татбиқ этилмоқда. Электр энергиясини узоқ масофага узатишда ёки юқори қувватли электр энергиясидан фойдаланилганда (саноатда, электр узатишда, плазма пайвандлаш ва бошқаларда) электромагнит майдонлари ҳосил бўлади ва қатор ишларда электростатик майдон, доимий магнит ва ҳоказолар ҳосил бўлади.
Электромагнит майдон фаолиятини баҳолаш ва ўлчаш учун гигиена амалиётида турли ўлчов бирликларидан фойдаланилади. ТВЧ, ПЧ, СЧ, ВЧ, ОВЧ, УВЧ қўлланишида электромагнит майдон ўлчов бирлиги ВМ бўлади, яъни электрик майдон қўлланиши ва ММ - магнит майдон қўлланиши СВЧ ва КВЧ дан фойдаланганда Вт/м² - магниг олиши энергия зичлиги. Бу жуда катта қиймат. Шунинг учун МВт/см² ўлчов бирлигидан фойдаланилади СВЧ ва КВЧ диапазонлари ишлаётганлар тўлқин зонасида бўлади.
Электр ва магнит майдонлари ҳосил бўлган электромагнит майдон орасидаги аниқ бир-бирига бўйсўнгани йўқ ва улар интенсивлиги бўйича бир-биридан фарқ қилади.
Элестростатик майдон кучланганлиги кВ\м ва В\м ўлчов бирлигида доимий магнит майдон А/м ўлчов бирлигида ва саноат частотасидаги токлар сВ ўлчов бирликларида ўлчанади.
Электромагнит майдонни гигиеник баҳолашда нурланиш манбаларини аниқлаш лозим, ҳамда унинг частотаси, узунлиги ва одамларга таъсири, келиб чиқиш сабабларини аниқлаш керак.
Ишлаб чиқариш корхоналарида ЭММ манбаларига генератор, трансформатор, қонденсатор, ҳаводан узатиш симларини ерлатиш ва бошқалар киради.
Радиотехника қурилмаларидан радиолокация ва радиоалоқа воситаларидан фойдаланишда асосий нурланиш маноалари антенналар, ҳаводан узатиш симлари, генератор-лар бўлади. Антенна майдони асосий кучланиш майдони манбаига киради (антенна атрофида кучланганлик бир нечта юз вольт тақсим метрга етади).
Физиотерапеяда физиотерапевтик асбобларнинг электрофорез ва СВЧ нурланишлари ЭММнинг асосий манбаи бўлади, Электр токини узоқ масофаларг? узатишда ҳаводан узатиш симлари (ЛЭП) асосий кучланиш майдони бўлади ва қанчалик кучланиш юқори бўлса, майдоннинг кучланганлиги шунча катта (кўп) бўлади. ишлаб чиқариш шароитларида, аниқроғи иш жойи ЭММнинг ҳосил бўлиши шартли равишда қуйидагиларга бўлинади.

1. 
   Технологик, яъни технологик жараёнларида ҳосил бўлган.
   

1. 
   Нотехнологик ЭММ, яъни салбий таъсирлар.
   

Электростатик майдонни ўлчашда олинган нуқталардан ташқари яна операторнинг тана сатҳида (кўкрак даражасининг олдинги тарафида) ўлчанади. Ҳар 3 марта ўлчангандан ўртача арифметик даража чиқариб, протоқолда қайд қилинади. Чора-тадбирларга: уюштирилган техник ва тиббий профилактик тадбирлар киради. Уюштирилган чоралар лойиҳа даврида ҳам ЭММ манбадан санитария ҳимоя қилиш учун иш зоналарида қўлланилади. Бу ҳимоялар вақт орқали ва масофа ҳимояларига бўлинади.
Электростатик майдонни ўлчашда олинган нуқталардан ташқари яна операторнинг тана сатҳида (кўкрак даражасини олдинги тарафида) ўлчанади. Ҳар 3 марта ўлчангандан ўртача арифметик даража чиқариб, протоқолда қайд қилинади. Чора-тадбирларга: уюштирилган техник ва тиббий профи-лактик тадбирлар киради. Уюштирилган чоралар лойиҳа даврида ҳам ЭММ манбадан санитария ҳимоя қилиш учун иш зоналарида қўлланилади. Бу ҳимоялар вақт орқали ва масофа ҳимояларига бўлинади.