Тошкент Тиббиёт Академияси

Тахлил усуллари ва ишлаб чиқариш жарохати кўрсаткичлари.
Ишлаб чиқаришда бахтсиз ҳодисалар ва уларни юзага келиш сабаблари тўғрисида аниқ тасаввурлар монографик тахлил усулида берилган. Унда алоҳида ёки биргаликда таъсир натижасида бахтсиз ҳодисага олиб келувчи барча омиллар ҳар томонлама ўрганилади. Шунингдек меҳнат ва технологик жараён, асосий ва ёрдамчи қурилмалар, ишлаб чиқарилаётган материал, ишлаб чиқаришни умумий холати, иш жойи, предмет ва қулланмаларни ҳаракатланиш троёқторияси, ШХВлар, меҳнат ва дам олиш тартиби, психологик омиллар ва бошқалар ўрганилади.
Инсон соғлигига зарар етказадиган авария холатлари ўрганилади. Ўрганиш давомида яширин ҳавфли омиллар аниқланади. Шикастланиш тўғрисида ва бахтсиз ҳодисаларни психологик сабаблари тўғрисида маълумот туплаганда махсус программалардан фойдаланилади. Бунда қўйилган саволга жавобни тахлили асосида омилни аҳамиятини баҳолаш имкони бор. Монографик тахлилда аҳамиятлиси шундаки, бахтсиз ҳодиса сабабчиларини биографиясини ўрганиш имкони бор. Монографик усул қиммат усул ҳисобланиб кўп сонли мутахассислар иштироки ва узоқ вақт давом этиши билан ажралиб туради. Уни ишчилар сони кўп бўлган ва бир хил турдаги меҳнат билан шугулланувчи корхоналарда қўллаш мақсадга мувофиқ бўлади. Шунинг учун кичик корхона ва турли касб билан шугулланувчи йирик корхоналарда оддий тахлил усулларидан фойдаланилади. Шикастланишда энг кенг қўлланиладиган усул статистик тахлил усули. Бу тахлил усулида бахтсиз ҳодисаларни олдиндан аниқланган сонлари билан ҳисобланади. Бу усул барча ўрганилган кўрсаткичлар бўйича кўп статистик маълумотлар йигимини талаб қилади. Статистик тахлил ёрдамида алоҳида ишлаб чиқариш участкаларида алоҳида касбларда бахтсиз ҳодисаларни келиб чиқишини ҳусусиятларини ўрганиш мумкин. Бундай ёндашувни кучли тарафи – прогноз қилиш ҳусусияти. Статистик ёндашув шикастланишларни юзага келишини умумий қонуний асосларига йўналтирган.
Бу усул ёрдамида бахтсиз ҳодисаларга қандайдир аниқ чора-тадбир белгилаш мумкин эмас, чунки у шикастланишни у ёки бу тури билан кўрашишни умумий йўлини аниқлашга қаратилган. Статистик манбалардан бири - бахтсиз ҳодисалар қайд қилинган хужжатлардир. Уни ёрдамида 2та статистик кўрсаткични аниқлаш мумкин. Улар:
1) Частота коэффициенти
2) Огирлик коэффициенти
Частота коэффициенти (К_ч) аниқ календарик даврда (ой, квартал, йил) 1000 ишчига тўғри келувчи бахтсиз ҳодисалар сони.
К_ч = 1000 * n / p,

бу ерда, n – ҳисобга олинган бахтсиз ҳодисалар сони, 3 кун ва ундан кўп Меҳнат қобилиятини йўқотиш ҳодисалари. р – ҳисобот давридаги ишловчиларни рўйхат тартиби.

Огирлик коэффициенти – битта бахтсиз ҳодисага кетадиган Меҳнатга лаёкатсизликни ўртача давом этиш билан ҳарактерланади.

О_к = Д / n,

Д – Меҳнатга қобилиятсизлик кунларининг умумий сони.

бу ерда,
Огирлик коэффициенти ноғиронликка олиб келувчи ута оғир бахтсиз ҳодисаларни ва улим холатларини ҳисобга олмайди. Шунинг учун шикастланиш тавсифида бундай холатларни алоҳида кўрсатиш керак. Частота ва оғирлик коэффициенларини ҳосил бўлиши йўқотиш коэффициенти орқали бўлади. К_й
К_й = К₂ * О_к = 1000 * Д / р
Бу коэффициент 1000та ишчига тўғри келувчи Меҳнатга лаёкатсизлик кунларининг сонига тенг. Шикастланишни тез-тез тахлилини ўрганилган коэффицентларни кўриш билан чегараланади, лёкин статистик тахлилга бундай формал ёндашув шикастланишни динамикадаги холати тўғрисида етарли маълумот бермайди. Бундай коэффициентларга асосланиб қонуний боғлиқлик ва аниқ прогноз қилиш мумкин эмас. Кўпгина бахсиз ҳодисалар жиддий асоратларга олиб келмайди ва улар хужжатлаштирилмайди. Шикастланиш билан тугамайдиган барча бахтсиз ҳодисаларни қатъий равишда ҳисобга олиш тахлил учун бой статик материал туплашга ёрдам беради. Шикастланишни ўрганишни бошқа усулларидан бири гуруҳлаб ўрганиш усулидир. Бу усулда бахтсиз ҳодисалар баъзи сабаблар бўйича гуруҳланади. Улар: шикастланиш вақти, иш тури, жабрланувчи мутахассиси, ёши ва бошқалар. Аҳамиятга эга бўлган белгиларни аниқланиши, шунга мос профилактик чора-тадбирларни ишлаб чиқишга сабаб бўлади. Бахтсиз ҳодисаларни юқори частотасидан фарқли равишда топографик усул ҳавфли нукталарни аниқлашга ёрдам беради. Статистик маълумотни тулдириб боришда корхонани (цехлар, майдончалар) планидан фойдаланилади. Унда шартли белгилар билан вокеа жойи, сабаби ва зарарланган тана қисмлари кўрсатилади. Бундай нукталарни ҳавфлилик даражаси бахтсиз ҳодисаларни ҳосил бўлиш частотаси ва оғирлгини баҳолашга ёрдам беради. Шикастланишни:
Иқтисодий тахлил усули – бахтсиз ҳодисаларни олдини олишга қаратилган, чораларни ижтимоий - иқтисодий самарасини баҳолашга ёрдам беради. Шунингдек, комплекс усул – тўлиқ ва объектив натижаларни беради. Бунда юқоридаги усулларни кушиб, биргаликда фойдаланилади.