Toshkent moliya instituti "statistika" kafedrasi

Insonning barkamollashuvi indeksi 
turmush qiymati indeksiga nisbatan 
keng ma’noga ega bo’lib, quyidagi uchta ko’rsatkich bilan xarakterlanadi: jon 
boshiga to’g’ri kelgan yalpi ichki mahsulot darajasi; ma’lumotlilik darajasi; 
o’rtacha yashash yoshi darajasi. 
Mazkur ko’rsatkichlar birinchi marta BMT taraqqiyot dasturi tadqiqotchilari 
guruhi tomonidan 1990 yilda taklif etilgan. 
Jon boshiga to’g’ri kelgan yalpi mahsulotning me’yoriy darajasi etib jahon 
bo’yichajon boshiga to’g’ri kelgan yalpi ichki mahsulot darajasi qabul qilinadi. 
1994 yilda bu me’yor o’rtacha 5120 dollar bo’lgan. Eng kam darajadagi me’yor 
oxirgi 30 yillik o’rtachaga, eng maksimal darajadagi me’yor esa 2020 yilgi 
perspektiv (istiqbolda) darajaga asoslanb belgilanadi. 

---

299 
Ma’lumotlilik darajai aholining o’rtacha necha yil o’qishini hisobga olgan 
holda aniqlanadi. Bu muddat 0-15 yil deb qabul qilingan, Umumiy ko’rinishda 
inson taraqqiyoti indeksi quyidagicha hisoblanishi mumkin: 
Bu erda, 
- mazkur mamlakatda jon boshiga to’g’ri kelgan yalpi ichki 
mahsulotning jahon me’yoriga nisbatan bo’lgan salmog’ining indeksi. 
- mazkur mamlakatda o’rtacha o’qish muddatining jahon me’yoriga 
nisbatan bo’lgan salmog’ining indeksi. 
- mazkur mamlakatda kelajakda yashash muddatining jahon me’yoriga 
nisbatan bo’lgan salmog’ining indeksi. 
Agar J
iti
0,5 dan kichik bo’lsa, u holda mazkur mamlakatda inson taraqqiyoti 
darajasi past; 0,5 - 0,8 bo’lsa - o’rtacha; 0,8 va undan yuqori bo’lsa, u holda bu 
ko’rsatkich yuqori hisoblanadi. 
Yashash minimumi
- bu eng kam iste’mol savati qiymatining puldagi 
ifodasidir. Bu savatcha tarkibiga quyidagi 13 ta yiriklashtirilgan guruhlardagi 
mahsulotlar kiradi: non va non mahsulotlari; kartoshka; sabzavotlar; meva va 
rizavorlar; go’sht va go’sht mahsulotlari; sut va sut mahsulotlari; baliq va baliq 
mahsulotlari; tuxum; shakar va qandolat mahsulotlari; o’simlik yog’i; margarin; 
tuz; qalampir, murch. 
Aynan shu tarkibdagi iste’mol buyumlari insonning sog’lom, baquvvat, tetik 
bo’lishini, hayotga faollik ko’rsatishini ta’minlaydi. Bundan tashqari yashash 
minimumiga nooziq-ovqatlar va xizmatlarning qiymati ham eng kam iste’mol 
savati miqdorida qo’shiladi. Yashash minimumiga qarab ish haqining eng kam 
miqdori belgilanadi. 
Aholi pul daromadlari va xarajatlari balansi pul daromadlarining 
manbalarini va xarajatlar miqdori, tarkibini xarakterlaydi. U quyidagi ko’rinishga 
ega (3-jadval). 
Balansning daromadlari qismida mulk shakllaridan qat’iy nazar barcha 
korxona va muassasalardan aholi ixtiyoriga tushgan pul mablag’lari, naqd pulsiz 
o’tkazmalar, natura shaklida to’langan ish haqi va boshqa daromadlar kiradi. 
Aholi guruhlari o’rtasidagi pul oborotlari balansda hisobga olinmaydi. 
Aholi daromadlarini indeksatsiya qilish deyilganda aholi ist’mol buyumlari 
va maishiy xizmatlarning qimmatlashgan bir qismi yoki to’la qismini qoplash 
uchun fuqarolarning daromadini oshirish tushuniladi.