Биткоин тармоғи бир рангли тармоқ - П2П бўлиб, унинг истирокчилари интернет орқали мулоқот қилган ҳолда бир рангли тармоқ ҳосил қиладилар. Янги компъютер тармоққа уланиши учун унинг биринчи вазифаси тармоққа уланган бошқа компъютерларни топишдан иборат бўлади. Компъютер тармоққа уланганидан сўнг, иккинчи қадам – лойиҳа ишга туширилганидан сўнг амалга оширилган барча операциялар базасини юклаб олишдан иборат бўлади. Бу операциялар бир ҳисоб рақамидан бошқа ҳисоб рақамига биткоинларнинг қандайдир қисми узатилганлиги ҳақидаги транзакциялардан иборатдир. Биткоин адреси сифатида аниқланиладиган ҳисоб-китоб рақами эса банкдаги ҳисоб рақамига ўхшаш бўлади.
Бу жараёнларни Рауггнит компанияси бош директори Пъейр Нуаза қуйидагича тавсифлайди:“Ишнибошлаш учун энгоддий усул – қандайдир объектни (масалан доллар ёки еврони) ёки ҳизматни биткоинга сотишдир. Агарда сиз биткоин сотиб олмоқчи бўлсангиз, уч қадамдан иборат ишни бажаришингиз керак бўлади:
Биринчи қадам: ҳисоб рақами очиш ва ушбу ҳисоб рақамига бирор бир валютани биткоинга алмаштириш учун банк ўтказмаси қилиш. Банк ўтказмаси учун керакли вақт ўтганидан сўнг, ҳисоб рақамида сизга керакли бўлган пул пайдо бўлади;
Иккинчиқадам: Бозорда биткоин сотувчилари томонидан таклиф қилинаётган биткоинларнинг нархлари бўлган талаблар китоби
(“котировка”) ни кўриб чиқиш;
Учинчиқадам: энди биткоинлар сотиб олиш учун талабингизни чегаравий нархини кўрсатган ҳолда керакли жойга жойлаштиринг. Агарда сизнинг чегаравий нархингиз бозор нархидан паст бўлса, сизга ушбу нархда биткоин сотадиган сотувчи топилмагунча талабингиз бажарилмайди. Қачонки сизнинг кўрсатган нархингизга биткоин сотишга кимдир рози бўлсагина, сиз биткоин эгаси бўласиз”.
Биткоин сотиб олиш учун валюта алмашинув пунктларидан ташқари, яна бир қанча имкониятлар ҳам мавжуд, шу жумладан, депонирлайдиган платформалар, бир томонлама савдо шаҳобчалари ва автоматлардаги алмашинув пунктлри.Назарий жиҳатдан биткоинларни майнинг ёрдамида ҳам олиш мумкин. Аммо бу усул учун компъютерга керакли бўлган дастурий таъминотни ўрнатиш керак бўлади. Бундай дастурий таъминот текин бўлади, лекин оддий инсон учун бир қанча қийинчиликлар мавжуд, чунки бу дастурий таъминотни ўрганиш, ўзлаштириш ҳамда қувватли компъютер сотиб олиш керак бўлади. Шунинг учун биткоинга эга бўлишнинг энг оддий усули юқорида тавсиф этилганидир, десак ҳам бўлаверади. Ҳар бир транзакция қонуний бўлиши учун унга криптографик усулда имзо қўйилган бўлиши керак. Бундай имзо асимметрик шифрлаш усули ёрдамида ёки иккита (очиқ ва ёпиқ) калитли шифрлаш усулида қўйилиши мумкин. Ҳар бир транзакция киришда олдинги транзакцияга илова олади ва бу илова ушбу амалдаги воситалар реал мавжуд эканлигини тасдиқлайди. Чиқишда эса транзакция уларга мос бўлган суммалар кўрсатилган бир ёки бир нечта биткоин адресларни чиқаради. Исталган транзакциянинг кириш ва чиқишлари доимо балансланган бўлади. Шунга ҳам қарамай, бу янги транзакциянинг кўрсатгичлари дарҳол етарли деб ҳисобланмайди, чунки у аввал транзакциялар блокларидан иборат бўлган амаллар (блоклар) реестрига киритилиши керак бўлади. Кодлаштирилмаган ҳолда узатилган транзакциялар ҳам амални аниқлаштирадиган имзолар (визалар) ёрдамида ҳақиқий деб топилишлари мумкин бўлади. Хозирги даврда бундай
амалларнинг сони борган сари ортиб бораяпти. Шуни ҳам айтиш керакки, бир сонияда амалга ошириладиган транзакциялар сони бўйича биткоин блокчейнининг самарадорлиги бошқа тўлов тизимларига қараганда жуда ҳам паст. Чунки у бир секундда энг кўпи билан еттитагина транзакцияни қайта ишлай олади. Виса тўлов тизимининг максимал қуввати эса бир секундда 56 минг транзакциядир. Биткоиннинг блокчейни банк муассасаларидан принципиал жиҳатдан фарқ қилади. Блокчейн ҳар бир амалнинг изини сақлаб туради, аммо унда фойдаланувчиларнинг ҳисоб рақамлари баланси бўлмайди. Демак, агарда ҳамён адреси рақамини йўқотиб қўйсангиз, ҳисоб рақамингизни тиклашнинг имкони бўлмайди. Фойдаланувчилар иккита калит билан боғлиқ бўлган адресли ҳамёнга эга бўладилар. Калитлар эса асимметрик шифрлаш тизими ёрдамида очиқ ва ёпиқ калитлар воситасида ишлайдилар. Ёпиқ калит ҳамёнда сақланади, очиқ калит эса блокчейнга ёзиб қўйилади ва демак уни ҳеч қачон билиб бўлмайди. Шунинг учун ҳам ҳудди реал ҳаётдаги каби, ҳамёнингизни зинҳор йўқотиб қўйманг. Агарда ёпиқ калитингизни йўқотиб қўйсангиз, у билан боғлиқ бўлган биткоинларни ҳам йўқотасиз. Бундай ҳодиса англиялик Джеймс Ҳовелл билан 2009 йилда рўй берган. У шу йили 7500 та биткоин сотиб олган, аммо адрес сақланган дискни ишга яроқсиз қилиб қўйган ва бу унинг ҳозирги пайт ҳисобидан катта пулларни йўқотишига олиб келган. Биткоиннинг жорий нархи иқтисодий жараёнларга ва валюта бозори холатига боғлиқ. Бу масалада ҳам Рауггнит компанияси бош директори Пъер Нуаза ўз фикрини айтиб ўтган: “Биткоиннинг нархи бирор бир даврдаги ҳамжамиятнинг уни қандай қабул қилиши билан аниқланади. Бу жиҳатдан у долларга ҳам ўхшаб кетади – 1973 йилгача доллар олтин билан таъминланган эди, бу эса курснинг баландлигини таъминлар берар эди, кейин эса дунё ҳамжамияти уни (яъни,энди оддий қоғозни) олтин эквиваленти деб қабул қилди ва бу долларнинг реал курси ва тўлов воситаси сифатидаги аҳамияти кескин тушиб кетишига олиб келди”. Худди шуларни назарда тутган ҳолда блокчейн ихтирочиси Сатоши Накомото биткоин протоколига 21 миллион дона биткоин
чиқарилиши мумкинлигини қоида сифатида киритиб қўйди. Бу иш биткоинни инфлаяциядан ҳимоя қилиш мақсадида қилинган эди. Қуйида биткоин бирликларини келтириб ўтамиз:
Шундай қилиб, узатилиши мумкин бўлган энг кам миқдор 0,00000001 биткоин бўлиб, уни ихтирочиси шаънига “сатоши” деб аташган.Биткоин блокчейнида янги транзакция қўшиш ва бунинг натижасида янги биткоин яратиш учун майнинг деб номланадиган консенсусни амалга оширишингиз керак бўлади. Бу эса алоҳида инсонлар тармоқдаги ўз ҳизматлари учун мукофотланишлари мумкинлигини англатади. Майнерлар транзакциялар билан ишлайдилар ҳамда тармоқнинг ҳавфсизлигини маҳсус қурилмалар ёрдамида таъминлаб турадилар ва бунинг эвазига янги биткоинларга эга бўладилар.Шундай қилиб, баъзи фойдаланувчилар (тугунлар) блокчейндаги транзакцияларнинг ҳавфсизлигини таъминлаш, уни сақлаш ва верификация қилиш учун ўз ҳисоблаш қувватларини ишлатадилар. Лекин ишга тушиб кетган минглаб майнерларнинг биттасигина энг аввал ечимни топади ва бунинг учун биткоин билан мукофотланади, яъни, ғолиб ҳаммасига эга бўлади. Шундай қилиб, тармоқда тасдиқланган ва қайд қилинган бўлиш учун ҳар бир блок машинавий ва алгоритмик cонсенсус натижаси бўлиши лозим. Худди шу жараён проофофwорк(ПоW) ёки ишнинг бажарилганини тасдиқлаш деб номланади. Ечилиши керак бўлган масаланинг мураккаблик даражаси ҳар 2016 блокда ўзгариб туради. Тармоқ мураккаблик даражасини шундай ўзгартирадики, дунё миқёсидаги ҳисоблаш қувватлрини жалб қилган ҳолда 2016 та блокни генерация қилиш учун 14 кун керак бўлсин. Демак, тармоқ қуввати ошган сари, мураккаблик даражаси ҳам орта беради. Майнинг – бу маълумотларни тақсимланган ва марказлашмаган ҳолда дешифровка қилиш ёки математик ҳисоб-китобларни амалга ошириш протоколи ёки алгоритм (ША-256ваРИПЕМД-160хеш-алгоритмлардир.ИккиланганхешША-256хеш-блокларолишучунишлатилади(прооф-оф-
