Тошкент молия институти “молия-кредит” кафедраси

Маҳсулот тури	Маҳсулот брилигининг баҳоси, сўм	Ишлаб чиқарилган маҳсулот натура шаклида (дона)		Ишлаб чиқарилган масҳулот қиймати (минг сўм)
Ассортимент ҳисобига ишлаб чиқарилган маҳсулот
	Бизнес-ражада	ҳақиқатда	Бизнес-ражада	ҳақиқатда
А	8950	96700	103458	865465	925949	865465
Б	7600	102700	97639	780520	742056	742056
В	3460	56800	61528	196528	212887	196528
Г	2570	65200	57621	167564	148086	148086
Д	5680	18919	85731	107462	486953	107462
Жами	Х	Х	Х	2117539	2515931	2059597

Акционерлик жамиятида маҳсулотлар номенклатураси ва ассортиментининг таҳлили
Бизнинг мисолимизда у қуйидагиларни ташкил этган.
"Б" - (742056-780520)= -38464 минг сўм
"Г" - (148086-167564)= -19478 минг сўм
-----------------
57942 минг сўм
57942 х 100
----------------- = 2,74% ассортимент режасини бажарилмаслиги
2117539
100 - 2,74 = 97,26 % ўртача ассортимент режасининг бажарилиши.
Маҳсулот ишлаб чиқариш ассортиментининг ўзгариши хўжалик
фаолияти натижаларига сезиларли таъсир кўрсатади. Маҳсулот ишлаб чиқариш ассортиментини шакллантиришда корхона биринчи навбатда, маҳсулотлар турига бўлган талабни ҳамда бозордаги ҳолатини, иккинчидан эса, корхонада мавжуд бўлган маҳсулот, хомашё, техник-технологик, молиявий ва бошқа имкониятлардан тўлароқ фойдаланишни эътиборга олиши зарур.
Ассортиментни шакллантириш системаси қуйидаги асосий жиҳатларни ўз ичига олиши шарт:
· истеъмолчиларнинг истиқболли эҳтиёжини аниқлаш;
· чиқарилаётган маҳсулотнинг рақобатбардошлик даражасини аниқлаш;
· маҳсулотнинг бозордаги ҳаётийлик циклини ўрганиш, ўз вақтида янги замонавий бўлган товарлар турини яратиш бўйича чоралар кўриш ва ишлаб чиқариш дастуридан маънавий эскирган ва иқтисодий жиҳатдан кам фойдали бўлган маҳсулотни чиқариб ташлаш;
· иқтисодий самарадорлик ва маҳсулот ассортименти ўзгаришида
хавф-хатар даражасини баҳолаш.
ХУЛОСА
Ишлаб чиқариш хажми корхонада ишни тўғри ташкил этилиши иш вактидан тулик фойдаланиш, рахбарлантириш, мехнат предметидан самарали фойдаланиш ва бошка омилларга богликдир. Бу ишлаб чиқаришга таъсир этувчи омилларни 3 гурухга булиш мумкин:
1.Мехнат омиллари
2.Мехнат воситалари
3.Мехнат предмети.
Бу хар 3 омил бир-бири билан чамбарчас, узвий боглик холда маҳсулот ишлаб чиқаришни вужудга келтиради. Бундан ташкари тадбиркорлик ишини омилкорлик билан ташкил этиш мухим аҳамият касб этади.
Шундай қилиб ишлаб чиқариш харажатларининг ҳажми ва таркиби, яъни фойда даражаси ва суммаси кўплаб ички ва ташқи омиллар таъсирига боғлиқ: ишлаб чиқариш ҳажми, хом-ашё нархи, материаллар, сотиб олинадиган ярим фабрикатлар, ускуналар ва меҳнат унумдорлиги, ишлаб чиқариш технологиясининг ўзгариши, фавқулотда ҳолатлар, бирлашма ва маҳаллий органлар чиқарадиган қонунлар.
Корхонанинг зарарсизлигини таҳлил қила туриб бу омилларнинг барчасини таъсирини ўрганиб чиқиш лозим ва улар асосида ишлаб чиқариш харажатларини самарадорлиги ва фойда рентабеллигини ошириш бўйича бошқарув қарорларини қабул қилиш керак.
Ишлаб чиқариш ҳажмини ошириш билан боғлиқ маҳсулот бирлигига қилинган умумий харажатларнинг камайиши корхоналар учун катта ҳажмдаги маҳсулот буюртмаларига чегирмалар қилишга имконият беради.
Маҳсулот таннархини пасайишига яна аниқ давр ва маълум бир ишлаб чиқариш даражаси учун доимий ҳисобланадиган ярим ўзгарувчан харажатлар киритилади, лекин критик вақтда маълум миқдорга улар ошиб ёки камайиб кетади. Масалан, агар ишлаб чиқариш қувватлари маълум критик кўрсаткичгача кўпайиб кетса унда қўшимча ишчилар, назоратчилар ва хизмат кўрсатиш штати ёлланилади. Агар бу кўпайиш унча катта бўлмаса, қўшиимча харажатлар қилинмаслиги мумкин.
Ярим ўзгарувчан харажатларга доимий ва ўзгарувчан компонентлар киради. Бу харажатлар ҳеч қачон нолга тенг бўлмайди, ишлаб чиқариш нолинчи даражада бўлса ҳам.
Амалиётда харажатларни ярим ўзгарувчанларга ажратилиши жуда мушкул, лекин зарарсизликни таҳлил қилиш учун зарурдир. Бунинг учун математик методлардан фойдаланиш тавсия қилинади.