|
x0° Muzqaymoq 0 80 120 Muzqaymoq
Muvozanatli ning miqdori ning miqdori
miqdor
Davlat muzqaymoq bozorida quyi narxni belgilaganda ikki xil natija kelib chiqishi mumkin. Muvozanatdagi narx 3$ bo‘lsa-yu, hukumat tovar uchun 2$ narx belgilasa, biz (A) rasmdagi natijaga erishamiz. Bunday holatda narxning quyi chegarasi bozor holatiga ta’sir ko‘rsatmaydi. Bozordagi kuchlar tabiiy ravishda iqtisodiyotni muvozanatga olib boradi va quyi narxning ta’siri sezilmaydi.
В rasm hukumat muzqaymoq uchun 4$ narx belgilanganda nima sodir bo‘lishini ko‘rsatadi. Bu holatda muvozanatli narx 3$ bo‘lib, u pastda bo‘lgani uchun minimal narx bozorga qarama-qarshi ta’sir o‘tkazayapti. Talab va taklifning ta’siri natijasida narx muvozanatdagi narxga qarab harakat qiladi. Ammo bozor narxi quyi chegarada va u undan pastga tusha olmaydi. Bozor narxi quyi chegaradagi narxni belgilab beradi. Bu chegarada ta’mmlab berilgan muzqaymoq (120 dona) miqdori talab etilgan miqdordan (80 dona) oshib ketadi. Muzqaymoqni bozorda harakat qilayotgan narxda sotmoqchi bo‘lganlar uni sota olmaydi. Shunday qilib, narxnmg quyi chegarasini belgilashning oqibati taklif qilinayotgan mahsulot ortiqchaligidir. Biz ta’kidlaganimizdek, narxning yuqori chegarasi va taqchillik, taqsimlanishning noto‘g‘ri mexanizmini shakllanishiga olib keladi.
Quyi chegarasi narxi natijasida, ba’zi sotuvchilar o‘zlarining mahsulotlarini sota olmaydilar. Xaridorlaming shaxsiy xohish istaklariga qarab harakat qiluvchi sotuvchilar boshqa odamlar sota olmagan narxlarda tovarlarini sotishlari mumkin. Aksincha erkin bozorda narx muvozanatni boshqaruvchi sifatida ishtirok etadi va sotuvchilar o‘z tovarlarini muvozanatdagi holatda xohlaganlaricha sotishlari mumkin.
Narx ustidan nazoratning salbiy oqibatlari
Rasmdan ko‘rinib turibdiki, narxni nazorat qilish umumiy yalpi ortiqchalikning ma’lum qismini yo‘qotishga olib keladi va ushbu yo‘qotishga to‘liq yo‘qotish deyiladi.
Ortiqchaliklaming umumiy o‘zgarishini aniqlash uchun biz iste’mochi ortiqchaligi o‘zgarishi Aist. va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi o‘zgarishi Ai/ch ni qo‘shamiz.
A = ДИСТ. + Ди/ч = A- B+(-A- C)= А-В- A- C= -В- C. (3)
Shunday qilib, biz V va S uchburchaklammg yuziga teng boMgan to‘liq yo‘qotishni olamiz. Bu to‘liq yo‘qotish narxlami nazorat qilish
bilan bogiiq davlatning iqtisodiy siyosatining samarasiz ekanligini ko‘rsatadi. Bu yerda ishlab chiqaruvchilar tomonidan yo‘qotilgan ortiqchalikning iste’molchilar yutib olgan ortiqchalikdan katta ekanligini ko‘rish mumkin.
rasm. Narx muvozanat narxidan yuqori belgilangandagi ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilarning yo‘qotishlari
Rasmdan ko‘rish mumkinki ishlab chiqaruvchilar narx oshganda Qc nisbatan ko‘proq c\ mahsulotni ishlab chiqarishga harakat qiladi. Iste’molchilar kamroq (o‘miga 2 miqdorda) mahsulot sotib olishga harakat qiladi.
Agar biz ishlab chiqaruvchilar bozorda qancha mahsulot sotilsa, shuncha mahsulot ishlab chiqaradi, deb faraz qilsak, bozorga ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori q2 ga teng bo‘ladi va bu yerda ham ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar ortiqchaligi yo‘qotiladi. Bu yerda A to‘rtburchakning yuzi ishlab chiqaruvchilammg olgan qo‘shimcha ortiqchaligini ifodalaydi. Lekm, minimal (p^) narxda mahsulotni hajmi (): miqdordan q2 ga qisqargani uchun ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining bir qismi yo‘qotiladi. Natijada ishlab chiqaruvchi ortiqchaligining o‘zgargan qismi quyidagiga teng:
Ди/ч. = A- C. (4)
Iste’molchilar minimal (Pmm) narxda har bir mahsulot uchun muvozanat narxdan yuqori narx to‘laydi va natijada ulaming iste’mol ortiqchaligiga rasmdagi A to‘rtburchak yuziga teng bo‘lgan miqdorda kamayadi. Narx oshganligi munosabati bilan ba’zi bir iste’molchilar ushbu bozordan chiqib ketadi, tovami sotib ololmaydilar va bunga mos bo‘lgan ortiqchalikni yo‘qotadi. Bu yo‘qotish rasmda V uchburchak bilan ifodalangan. Demak, iste’molchilaming ortiqchaligining umumiy o‘zgarishi quyidagini tashkil qiladi:
Диет. = -A- B. (5)
Ko‘rinib turibdiki, bunday siyosat iste’molchilaming turmush darajasini tushurib yuboradi.
(4)- va (5)- ifodalami qo‘shib umumiy ortiqchalikdagi o‘zgarishni aniqlaymiz:
a = Ди/ч + Диет. = A=Ai/ch.+Aist.=A-S+(-A-V)=-S-V (6) Demak, davlat tomonidan minimal narx o‘matilganda umumiy to‘liq yo‘qotish vujudga keladi va u ikkita S va V uchburchaklar yuzalarining yig‘indisi bilan ifodalanadi.
Endi biz ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligini ishlab chiqarish Qc miqdordan Q miqdorga kengaytirilganda qarab chiqamiz. Haqiqatdan ham minimal narx muvozanat narxdan yuqori bo‘lganda u ishlab chiqaruvchilami q miqdorga mahsulot ishlab chiqarishga undaydi. Lekin, ular bozorda faqat до = Q - O: miqdordagi mahsulotni ishlab chiqarishga ketgan xarajatlami qoplaydigan daromadni ola olmaydi. 5.5-rasmda ushbu xarajatlar shtrixlangan D trapetsiya yuzi bilan ifodalangan.
Natijada ishlab chiqaruvchilaming ortiqchaligi o‘zgarishi quyidagiga teng:
Do'stlaringiz bilan baham: |
