Toshkent moliya instituti mikroiqtisodiy

muzqaymoq Narx

(A) majburiy bo‘lmagan maksimal narx

Muvozanat miqdori miqdori

Muzqaymoq Narxi ^:


(b) majburiy bolgan maksimal narx


Takiif

nuqdon


125

Talab

Miqdori


Muzqaymoq ; miqdori _;




Ikkinchi В rasm ancha qiziqarli natija ko‘rsatadi. Bu holatda, hukumat muzqaymoq uchun narx yuqori chegarasini 2$ etib tayinlaydi. Chunki 3$ muvozanatli narxning yuqorisida turibdi. Ushbu yuqori chegara esa bozorda majburiy chegara vazifasini bajaradi. Takiif va talab narxni muvozanat tomonga qarab harakat qilishga majbur etadi. Ammo qachonki bozor narxi yuqori chegaraga yetsa qonun bilan undan yuqoriga o‘sa olmasligi mumkin. Shunday qilib bozor narxi narxning yuqorisini muvozanatlaydi. Bu narxda esa talab etilgan muzqaymoq miqdori (rasmda 125 dona) takiif miqdoridan oshib (75 dona) ketgan.

Demak bu yerda muzqaymoq tanqisligi yuzaga keladi. 50 dona odam muzqaymoq sotib olishni xohlasa ham uni xarid qila olmaydi.

Qachon muzqaymoq tanqisligi narx o‘zgarishi tufayli ortsa, tovar yetkazib beruvchining normailashtirish mexanizmi ham shakilanadi. Ushbu mexanizm tovarga bo‘lgan navbat bo‘lishi mumkin. Navbatga erta kelib, kuta oladigan iste’molchilar natijada muzqaymoq oladilar, ammo aksariyat kuta olmaydigan odamlar esa sotib olmaydilar. Bunga muqobil ravishda, sotuvchilar muzqaymoq yetkazib berishni o‘zlarining xohishlariga qarab masalan, faqat jamiyatning ma’lum bir guruhiga, oila a’zolariga, do‘stlariga muzqaymoq sotish orqali normallashtirishlari mumkin. Shunga qaramasdan, narx o‘zgarishi muzqaymoq sotib oluvchilarga yordam berish istagi orqali yuzaga kelayotgan boisada, sotib oluvchilaming hammasi ham bundan manfaat ko‘ra olmaydi. Ba’zi bir iste’molchilar navbatda kutgan holda arzon narxda muzqaymoq olishlari mumkin, ammo boshqalari esa umuman muzqaymoq sotib ola olmasliklari mumkin. Muzqaymoq bozoridagi ushbu misol shunday umumiy natija ko‘rsatadi: qachon hukumat raqobatli bozordagi narx o‘zgaruvining mustahkamlashishiga aralashsa, tovar tanqisligi oshadi, natijada sotuvchi tanqis tovami ko‘p sonli imkoniyatll sotib oluvchilar orasida normallashtirishi shart. Narx o‘zgarishi natijasida yuzaga kelgan normallashtiruv mexanizmi unchalik ham samarali va ma’qul emas, chunki navbatda kutib turish sotib oluvchilaming vaqtini oladi. Sotuvchining xohishiga qarab tovami yoki xaridomi ajratish ancha noqulay, samarasiz va shu bilan birga insofsizlikdir (chunki xaridor juda qadrlaydigan tovar unga to‘g‘ridan-to‘g‘ri bormaydi). Bunga qarshi tarzda, tartibli, to‘g‘ri yo‘naltirilgan savdo esa insoniylikka to‘g‘ri keladi hamda samaralidir. Qachonki muzqaymoq bozori o‘zining muvozanatiga erishsa, bozordagi har bir tovar uchun pul to‘lagan iste’molchi muzqaymoqni qo‘lga kiritishi mumkin. Ochiq bozor tovaming narxi bilan birga muvozanatga keladi.

Hukumatning boshqa turdagi narx nazorati qanday natijalar berishini kuzatishdan oldin keling biz yana muzqaymoq bozoriga qaytamiz. Tasavvur qilingki, hukumat Milliy Muzqaymoq Tayyorlovchilar Haya’tiga chiqarilgan sud qarori tomonidan harakatga keltirildi. Bunday holatda hukumat narxning quyi chegarasini o‘rganib chiqadi. Narxning quyi chegarasi xuddi uning yuqori chegarasidek hukumat tomonidan bozordagi muvozanatni ushlab turish uchun o‘matiladi. Shunday vaziaytda yuqori chegarali narxlar xuddi quyi chegarali narx kabi qonuniy doiradan chiqib ketmaydi.

4