|
14.2. Aktivlar, kapital va majburiyatlami bashoratlash
Moliyaviy
holatni
bashoratlashda
eng
muhim
obyekt
bu
buxgalteriya balansidir. Uning muhim elementlariga aktivlar, kapital va
majburiyatlar kiradi.
Buxgalteriya
balansini
bashoratlash orqali
korxonaning
joriy
davrdagi
holatining
kelgusidagi
kutilishlari
rejalashtiriladi. Bashoratlash modelini tuzib chiqish yuzasidan quyidagi
tartibdagi amallar bajariladi.
Buxgalteriya balansining tuzilishi:
A = К + M
Bu yerda: A - Aktivlar;
698
К - Kapital;
М - Majburiyatlar;
Buxgalteriya balansining likvidlik va moliyalashtirish manbalari
bo'yicha kengaytirilgan tarkibi
UMA + JA (TMZ+DM+PM) = 0 ‘MM + M (UMM+QMM+KM)
Bu yerda: UMA - Uzoq muddatli aktivlar;
JA - Joriy aktivlar;
TMZ - Tovar moddiy zaxiralar;
DM - Debitorlik majburiyatlari;
PM - Pul mablagiari;
СУММ - 0 4z m ablagiari manbasi;
UMM — Uzoq muddatli majburiyatlar;
QMM - Qisqa muddatli majburiyatlar;
KM - Kreditorlik majburiyatlari.
Korxonaning
joriy
buxgalteriya
balansidagi
m aiumotlar
prognozlash uchun asos sifatida ishlatish mumkin.
Tarkibiy o^garishlar hisobiga, masalan ishlab chiqarish va sotish
hajmining o ‘sishi hisobiga balans aktivi va passivida, daromad va
xarajatlarida, pul oqimlarida qator o ‘zgarishlar ro6y berishi mumkin.
Qo‘shimcha
moliyalashtirishlar
yuzasidan
talabning
o'zgarishi
stsenariysi shunga mos ravishda belgilanadi.
Bashoratlangan aktivlar bashoratlangan passivlardan kichik yoki
teng b o ig an bashorat qilingan stsenariyni amalga oshirish mumkin
boiadi.
QMB = Ba - Bp <= 0
Bu yerda:
QMB - Qo'shimcha moliyalashtirish manbalari;
Ba - Bashoratlangan aktivlar;
Bp - Bashoratlangan passivlar.
Lekin aylanma aktivlarning o'sishi doimo ham moliyalashtirish
manbalarining etarligini ta’minlashga imkon bermaydi. Shu sababli,
qocshimcha moliyalashtirish manbalariga zaruriyat seziladi.
Q o‘shimcha
moliyalashtirishga
zaruriyatni
pul
oqimining
shakllanishiga qarab belgilash mumkin:
699
PO = T f + A m - A + M
Bu yerda:
T f - Taqsimlanmagan foyda;
Am - Amortizatsiya;
A - Aktivlar;
M - Majburiyatlar.
Bashoratlash algoritimi quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi
Axborot manbalarini shakllantirish bosqichi. Axborot manbalari
sifatida moliyaviy hisobot shakllari olinadi. Xarajatlar tarkibi va
ulaming salmoq o'zgarishlari o'rganiladi.
Koeffitsientlar hisob-kitob qilinadi. Xarajatlar salmog'i, aylanma
aktivlaming aylanuvchanlik koeffitsiyenti, kreditorlik majburiyatlarining
aylanuvchanlik koeffitsiyenti aniqlanadi:
Kx =X / ST
Aylanma aktivlaming aylanishi:
Ka = AA / ST * D
Kreditorlik majburiyatlarining aylanuvchanligi:
1. Sotish hajmi bashorati. Korxonaning rivojlanish tendentsiyalari
va marketing tadqiqotlari asosida aniqlanadi.
2. Davrlar
bo'yicha
moliyaviy
koeffitsiyentlami
aniqlash.
Korxonaning xususiyatlaridan va strategiyalaridan kelib chiqqan holda
belgilanadi.
3. Moliyaviy
hisobotni
bashoratlash.
Buxgalteriya
balansi,
moliyaviy natijalar va pul oqimi to'g'risidagi hisobotlar bashorati
asosida analitik balans tuziladi.
Buxgalteriya balansini bashoratlash eng qiyin va murakkab jarayon.
Negaki, moliyaviy hisobotning va korxona moliyaviy holatining asosiy
jihatlari ushbu hisobot shaklida aks etadi. Uni bashoratlashda ko'pincha
sotishdan tushum hajmining o'sishidan kelib chiqiladi.
Moliyaviy
hisobot
elementlarini
bashoratlashda
quyidagi
qoidalarga, shartlarga amal etiladi:
1.
O'zgaruvchan xarajatlar, aylanma aktivlar hajmi va qisqa
muddatli majburiyatlar hajmi sotishdan tushumning oshishiga mos
ravishda oshadi.
700
Asosiy vositalarning o ‘sishi belgilangan o ‘sish darajasiga mos
ravishda oshadi.
3. Boshqa uzoq muddatli aktivlar summasi o^garishsiz qoladi.
4. Uzoq muddatli majburiyatlar o'zgarishsiz olinadi.
5. Xususiy kapital elementlari: ustav kapitali, sotib olingan xususiy
aksiyalar, qo‘shilgan kapital, rezerv kapitali, kelgusi davr xarajatlari
zaxirasi o ‘zgarishsiz olinadi.
6
. Taqsimlanmagan foyda bashoratlangan foyda normasi va
toianadigan dividendlari summasidan kelib chiqqan holda hisob-kitob
qilinadi.:
TFB = T F + BST x TF* x (1 - Dn*)
Bu yerda:
TFB - bashoratlangan taqsimlanmagan foyda;
TF - joriy davr taqsimlanmagan foydasi;
BST - bashoratlangan sotishdan tushum;
TF* - bashoratlangan foyda normasi (sotishdan foyda / sotishdan
tushum);
Dn* - dividend ishlatilishi bashoratlangan foyda normasi (dividend
/sof foyda).
Yuqoridagi hisob-kitob qilingan ma’lumotlarga tayangan holda
qancha passivga zaruriyat hisob-kitob qilinadi. Passivlar summasi
(moliyalashtirish manbalariga) zaruriyat quyidagicha aniqlanadi.
BPZ = £ BA - EBP
Bu yerda:
EBA - bashoratlangan aktivlar hajmi;
XBP - bashoratlangan passivlar hajmi.
Aniqlangan formula asosida qo‘shimcha passivlar summasi
aniqlanadi
QP = TQA - MO - T FO
Bu yerda:
QP - qo‘shimcha passivlar;
TQA - talab qilingan aktivlar;
MO - majburiyatlar ortishi;
701
TFO - taqsimlanmagan foydaning ortishi.
Quyidagi
m a’lumotlarga
tayangan
holda
bashorat
qilingan
buxgalteriya balansini hisob-kitoblarini amalga oshiramiz.
1. Mahsulot sotishdan tushum hajmi joriy davrda - 5 180 801 340
ming so'm.
2. Mahsulot sotishdan tushum hajmining kelgusidagi kutilishi
7 978 434 064 ming so'm
3. Kelgusi yilda kutilayotgan foyda normasi -0,1.
4. Kutilayotgan dividend normasi - 0,5.
5. Kelgusidagi asosiy vositalar qiymatining o'zgarishi tushum
hajmiga mos ravishda o'zgaradi.
________ O^bekiston tem ir yo4Iari A J ning buxgalteriya balansi
A K TIV
01.01.2017 y. 01.01.2018 y.
1. Uzoq muddatli aktivlar
10 219
731 945
12 593 199
960
Asosiy vositalar boshlang‘ich qiymati
10 527
417 487
14 773 593
626
Asosiy vositalar eskirish qiymati
3 423 307 367 4 320 658
666
Asosiy vositalar qoldiq qiymati
7 104 110 120
10 452 934
960
Nomoddiy aktivlar qoldiq qiymati
417 151
345 379
Kapital qo‘yilmalar
2 834 711 892 1 572 602 311
Boshqa uzoq muddatli aktivlar
280 492 782
567 317 310
2. Joriy aktivlar
2 978 372 713
11 683 693
105
Ishlab chiqarish zaxiralari
819 530 511
1 047 437 972
Kelgusi davr xarajatlari
1 366 091 169
8
441 062 224
Pul mablag‘lari
171 917 383
468 669 767
Boshqa joriy aktivlar
117495 315
160 480 738
Debitorlar, jami
503 338 335
1 566 042 404
Shu jumladan:
Xaridor va buyurtmachilar bilan hisob-
kitoblar
163 855 350
268 038 094
Byudjetga avans to‘lovlari
7 740 384
5 252 951
Aktiv bo'yicha jami
13 198 104
658
24 276 893
065
702
PASSIV
1
.
0
‘z mablag‘lari manbasi
Do'stlaringiz bilan baham: |
