Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

690

---

O4zbekiston temir yo‘llari AJning jamlangan buxgalteriya
balansi
Ko‘rsatkichlar
2017 -2018 yy.
AKTIV
01.01.201
7 y .
01.04.201
7_X.
01.07.201
_ 7 y .
.
01.10.201
7y. __
01.01.201
8 y ,
1. Uzoq muddatli
aktivlar
10 219
731 945
11 151
959 813
11 195
178 476
11
778 032
823
12 593
199 960
Asosiy vositalar
boshlang‘ich
qiymati
10 527 
417 487
11 341 
824 771
13 056 
620 2 5 1
13 
186 532 
286
14 773 
593 626
Asosiy vositalar
eskirish qiymati
3 423 
307 367
3 788 
793 507
3 945 
211 086
4 125 679 
858
4 320 658 
666
Asosiy vositalar
qoldiq qiymati
7 104 
110 120
7 553 
031 264
9 111
409 165
9 060 852 
428
10 452 
934 960
Nomoddiy
aktivlar qoldiq
qiymati
417 151
335 519
526 894
435 179
345 379
Kapital
qo‘yilmalar
2 834 711 
892
3 308 810 
890
1 783 170 
063
2 396 325 
565
1 572 602 
311
Boshqa uzoq
muddatli aktivlar
280 
492 782
289 
782 140
300 
072 354
320 419 
651
567 317 
310
2. Joriy aktivlar
2 978 372
713
3 522 490
664
4 234 880
927
10
571 776
648
11 683
693 105
Ishlab chiqarish
zaxiralari
819 530 
511
761 929 
334
807 974
274
805 958 
807
1 047 437 
972
Kelgusi davr
xarajatlari
1 366 
091 169
1 926
260 257
2 439 
824 162
8 466 493 
743
8 441 062 
224
Pul mablag4 lari
171 917 
383
167 990 
329
198 395 
625
199 248 
750
468 669 
767
Boshqa joriy
aktivlar
117 
495 315
114 
011 429
118 
290 042
112 380 
694
160 480 
738
Debitorlar, jami
503 338 
335
552 299 
315
670 396 
824
987 694 
654
1 566 042 
404
Shu jumladan:
Xaridor va
buyurtmachilar
bilan hisob-
163 
855 350
162 
134 584
179 
194 017
304 669 
491
268 038 
094
691

---

kitoblar
Byudjetga a vans 
to‘lovlari
7 740 384 6 510 004 8 801 153 5 388 750 5 252 951
Aktiv bo‘yicha 
jami
13 198
104 658
14 674
450 477
15 430
059 403
22 349
809 471
24 276
893 065
PASSIV
01.01.201
_ 
_7.У._ 
_
01.04.201
_7y*.
01.07.201
_
7y-
01.10.201
7 y* .
01.01.201
8 y .
1. 0 ‘z mablag‘lari 
manbasi
7 745
794 466
8 567
616 791
8 644
944 914
8 963 743
430
10 124
233 076
Ustav kapitali
614 384 
306
614 384 
306
614 384 
306
614 384 
306
828 202 
670
Rezerv kapitali
5 737 851 
427
6 360 555 
463
6 480 827 
061
6 590 488 
428
8 121 422 
920
Taqsimlanmagan
foyda
507 
693 607
416
753 023
344 
928 794
160 996 
840
223 400 
675
Boshqa manbalar
885 865 
126
1 175 923 
999
1 204 804 
753
1 597 873 
856
951 206 
811
2. Majburiyatlar
5 452 310
192
6 106 833
686
6 785 114
489
13 386
066 041
14 152
659 989
Uzoq muddatli 
bank kreditlari va 
qarzlari
4 675 
490 146
5 329 
297 527
5 927 
142 095
12 154 
367 349
12 304 
013 149
Boshqa
majburiyatlar
14 744 
216
12 729 
877
10 091 
394
9 142 953 8 878 479
Kreditorlik
majburiyatlari,
jami
762 
075 830-
764 
806 282
847 
881 000
1 222 555 
739
1 839 768 
361
Shu jumladan:
Mol yetkazib 
beruvchilar va 
pudratchilarga 
majburiyatlar
219 
818 890
177 
094 949
250 
590 908
306 494 
641
514 650 
184
Byudjetga
majburiyatlar
20 
798 130
35 
632 293
40 
718 997
40 080 
238
62 317 
043
Balans passivi 
bo‘yicha jami
13 198
104 658
14 674
450 477
15 430
059 403
22 349
809 471
24 276
893 065
692

---

“0 ‘zbekiston temir yoMlari” AJ ning moliyaviy natijalar
_______to ^ r isid a g i hisoboti (2016-2017 yy.) 
______
Ko‘rsatkichlar nomi
2017 yil
2016 yil
Mahsulot (ish va xizmat)larni sotishdan sof
5 180 801
340
3 362 225 
550
Sotilgan mahsulot (ish va xizmat)laming 
tannarxi
3 191 287 
162
2 474 622 
038
Mahsulot (ish va xizmat)larni sotishning
yalpi foydasi
1 989 514
178
887 603 512
Davr xarajatlari
752 744 444
568 302 199
Boshka operatsion xarajatlar
178 630 359
135 306 333
Asosiy faoliyatning foydasi
1 415 400
093
454 607 646
Moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlar
833 455 050
159 047 300
Moliyaviy faoliyatning daromadlari
506 789 162 269 112 080
Daromad (foyda) soligMni toMagunga
qadar foyda
1 088 734
205
564 672 426
Favquloddagi foyda va zararlar
0
0
Daromad (foyda) soligM
30 730 577
16 304 363
Foydadan boshqa soliqlar va yigMmlar
83 965 344
40 674 456
Hisobot davrining sof foydasi
974 038 284 507 693 607
Nazorat uchun savollar
Raqobatdosh iqtisodiyotda xobjalik subyektlarining moliyaviy 
holatini reyting baholashning zaruriyatini tushuntiring?
Reyting baholash amaliy oti qaerlarda koMlanilmoqda va uning 
amaliy tajribalari?
0 ‘zbekistonda korxonalar faoliyati reytingini baholash nazariyasi,
metodologiyasi va amaliyotini tushuntiring?
Korxonalar moliyaviy holatini reyting baholashda qoMlaniladigan 
ko‘rsatkichlar tizimi qanday ko‘rsatkichlar kiradi?
Reyting baholashda qoMlaniladigan usullami tushuntiring?
693

---

Korxonalar moliyaviy holatni va samaradorligini ifodalovchi 
kompleks ko'rsatkichlar bo'yicha reytingini aniqlash va ulaming qiyosiy 
tahlilini tushuntiring?
Reyting baholash amaliyotida qanday kamchiliklar mavjud?
Korxona iqtisodiy va moliyaviy salohiyati samaradorligi bo'yicha 
reyting ko'satkichlarining qiyosiy tahlilini amalga oshirishda axborotlar 
qanday olinadi?
Reyting baholash bo'yicha korxonalami ranjirlash nima degani?
Moliyaviy holatni reyting baholash bo'yicha xalqaro tajribalar va 
ulardan mamlakatimiz tahiil amaliyotida foydalanish imkoniyatlarini 
izoxlang?
694

---

14-BOB. MOLIYAVIY HISOBOT ELEMENTLARINI
BASHORATLASH
14.1. Moliyaviy hisobot elementlarini ahamiyati, maqsadi va
tahlil vazifalari.
14.2. Aktivlar, kapital va majburiyatlarni bashoratlash.
14.3. Daromadlar va xarajatlami bashoratlash: sotish hajmi,
mahsulot tannarxi, operatsion daromad va xarajatlar, foyda hajmi
va rentabellik darajalarini bashoratlash.
14.4. Pul m abalagiari naqdligini bashoratlash.
14.5. Bankrotlik (iqtisodiy nochorlik)ni bashoratlash.
14.6. Bashorat ko‘rsatkichlariga ichki va tashqi omillar ta’siri.
Bashorat ko‘rsatkichlariningehtimolligi va ishonchliligini baholash.
Bashoratlashdagi kamchiliklar.
14.1. Moliyaviy hisobot elementlarini ahamiyati, maqsadi va tahlil
vazifalari
Xo‘jalik yurituvchi subyektlar maqsadi foyda olishga qaratilgan va 
bu jarayon yakunidagina sarhisob qilinadi. Shunday ekan kelgusida 
iqtisodiy naf olish maqsadida aktivlardan foydalanish masalaning asosiy 
sharti hisoblanadi. Kelgusidagi naflik aktivlaming turlariga qarab 
farqlanishiga ahamiyat qaratsak, bu uzoq muddatli aktivlar va joriy 
aktivlarda turlicha kechishini ko‘rish mumkin. Shu bilan birga faoliyat 
turiga qarab ham bu jarayonning davriyliklari turlicha boMadi.
Qo‘yilgan m ablagiam ing qanchalik naf keltirishi albatta m a’lum 
bir muddat, vaqt oraligini talab etishi ham ulami oldindan 
bashoratlashni talab etadi. Bashoratlash orqali aktivlar, kapital va 
majburiyatlar, daromad va xarajatlar, foyda va zararlar, kelgusidagi pul 
oqimlari, aktivlarni moliyalashtirish yuzasidan qo‘shimcha m ablagiar 
manbasiga zaruriyat sezilishi hamda ularni hal etish imkoniyati yuzaga
keladi.
Kelgusidagi kutilishlarni bashoratlash faqat korxonaning o ‘zigagina 
tegishli omillar ta’sirida o‘zgaradigan jarayon emas, unga ko'proq tashqi
695

---

omillar ham ta ’sir etadi. Kelgusida erishilishi kutilayotgan natijaga 
erishish risklarini kamaytirish orqali aniqlikni yuqori normasiga chiqish 
imkoniyati mavjudligini hisobga olsak, bashoratlash korxonalaming 
kelajakdagi moliyaviy holati va moliyaviy natijalarini, foyda va 
zararlarini t o ^ r i aniqlash va boshqamvni shunga mos ravishda tashkil 
etish imkonini beradi.
Korxonalar moliyaviy holatini bashoratlash moliyaviy hisobotning 
quyidagi birliklari yuzasidan tuzib chiqiladi.
1. Aktivlar va passivlar balansi bo‘yicha;
2. Daromadlar va xarajatlar balansi bo‘yicha;
3. Pul m ablagiari kirimi va chiqimi balansi bo‘yicha.
Moliyaviy holatni bashoratlash uchun asos boiuvchi manba bu
moliyaviy hisobotlardir. Joriy yildagi moliyaviy hisobot ma’lumotlari 
yaqin va uzoq davriylikda bashoratlash uchun iqtisodiy va moliyaviy 
jihatdan asos vazifasini bajaradi. Korxonaning kelgusidagi rivojlanishi 
yuzasidan belgilangan topshiriqlardan kelib chiqqan holda moliyaviy 
hisobotning barcha elementlari qayta korrektirovkalash asosida tuzib 
chiqiladi. Bashoratlash yakunida bashoratlangan buxgalteriya balansi, 
bashoratlangan moliyaviy natijalar to‘g ‘risidagi hisoboti, bashoratlangan 
pul oqimi to‘g ‘risidagi hisobotlari tuzib chiqiladi va ushbu manbalar 
moliyaviy starategiyani belgilashda muhim manba sifatida qaraladi.
Moliyaviy holatni bashoratlash tahlili mazmunini korxonalaming 
kelgusidagi moliyaviy ahvoli va undagi o^garishlam i, moliyaviy 
natijalami va pul oqimlarini oldidan aniqlash, kelgusidagi iqtisodiy 
naflikka yo'naltirilgan boshqaruv qarorlarini tayyorlash uchun zarur 
b o ig a n axborotlar bazasini shakllantirishga qaratilgan.
Moliyaviy holatni bashoratlash tahlilining muhim vazifalari sifatida 
quyidagilarni belgilash mumkin:
- korxona moliyaviy holati, moliyaviy natijalari, foyda va zararlari, 
pul m ablagiari kutilishi yuzasidan hisob-kitoblami amalga oshirish;
- korxonaning aktivlar, kapitali va majburiyatlarining kelgusidagi 
kutilishlarini bashoratlash orqali buxgalteriya balansini tuzish va 
korxonaning moliyaviy holatidagi o ‘zgarishlami baholash;
696

---

- korxonaning daromadlari va xarajatlari, foyda va zararlarini 
kelgusidagi kutilishlarini bashoratlash orqali moliyaviy natijalar 
to‘g‘risidagi hisobotni tuzish va uning muhim birliklari o 4zgarishiga 
baho berish;
- pul oqimlarining kelgusidagi kirimi va chiqimi yuzasidan 
mablag4larga zaruriyatni va ortiqchalikni aniqlash orqali pul mablag4lari 
balansini tuzish va uni baholash.
Bashoratlash kelgusida korxona moliyaviy holatini yaxshilash, 
iqtisodiy naflikni o 4stirish, pul m ablagiari doimiy oqimini optimal 
boshqaruvini y o 4lga qo4yishda muhim masala hisoblanadi.
Moliyaviy hisobot elementlarini bashoratlash uning muxim 
elementlari bo4lgan aktivlar, kapital va majburiyatlar, moliyaviy 
natijalar, foyda va zararlarni prognozlashni nazarda tutadi. Moliyaviy 
hisobot elementlarini bashoratlash asosida korxonaning kelgusidagi 
aktivlari, kapitali va majburiyatlari, moliyaviy natijalari, foyda va 
zararlarini oldindan kutilishini aniqlash va shunga mos ravishda ularning 
faoliyat va biznes rejasini belgilash, byudjetini shakllantirish imkoni 
tug4iladi. Moliyaviy hisobot elementlarini bashoratlash quyidagi muhim 
savollarga javob topishg imkonini beradi:
- korxonada nimalardan va qachon pul mablag4lari keladi?
- ular nimalarga ishlatiladi?
- ijobiy pul oqimlariga chiqish yuzasidan korxonaga kancha pul
/
mablag4lari zarur?
- ushbu pul mablag4 lari ga qachon zaruriyat seziladi?
- pul mablag4lari qaysi shaklda korxonalarga jalb qilinadi (xususiy 
kapital ko4payishi shaklida yoki qarz kapitali shaklida)?
- keyingi davrlar bo4yicha korxonaning moliyaviy holati qanday 
holati kuzatiladi?
Moliyaviy hisobot elementlarini mohirona bashorat qilish quyidagi 
ketma-ketlikda amalga oshiriladi:
- bashorat qilinadigan davmi belgilab olish;
- moliyaviy bashoratlash bo4yicha takliflami tayyorlash;
- hisob-kitob jadvallarini shakllantirish;
697

---

- foyda va zararlami bashoratlash;
- pul mablag'lari harakatini bashoratlash;
- moliyalashtirishning talab qilingan qiymatini shakllantirish;
- iqtisodiy nochorlikni bashoratlash;
- balans hisobotini bashoratlash;
- yakuniy xulosa va tavsiyalami tayyorlash.
Tobora rivoj topayotgan va raqobatdoshlik kuchayotgan sharoitda 
bashoratlangan moliyaviy hisobotlarni talab qiluvchilaming doirasi 
kengayadi. Shu sababli, bashoratlangan moliyaviy hisobotlarga tayangan 
holda yaqin va uzoq davriylikdagi xamkorlik aloqalari, sherikchilik, 
aksiyalami sotish olish yuzasidan ulaming ahamiyati oshib bormoqdL 
Ayniqsa, kredit institutlarining berilgan kredit muddatlari bo'yicha 
korxonaning moliyaviy holati va natijalarining kutilishlarini bilishga 
zaruriyati yanada oshmoqda. Bundan ko'rinib turibdiki, banklar birinchi 
navbatda korxonalaming tarixi bilangina emas, balki iqtisodiy jihatdan 
asoslangan faoliyatning uzluksizligi va davomiyligi, moliyaviy ahvol va 
natijalaming kelajakdagi kutilishlarini bilish bilan ham qiziqadilar. Shu 
bilan birga, 
esdan chiqarmaslik 
lozimki, kelajakda kutiladigan 
natijalaming eng ishonchli manbalari ham m a’lum bir taxminlardan, 
kamchiliklardan albatta holi bo'la olmaydi. Bu esa risklami baholash 
ularni kamaytirish choralarini ko'rish bilan hal etiladi.
i