Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

Jami xarajatlar
3 394 256 
689
5 070 812 
936
1 676 556 247 149.4
Korxonada jami xarajatlar o'tgan yilda 3 394 256 689 ming so'mni, 
joriy yilda 5 070 812 936 ming so'mni tashkil qilgan. O'tgan yilga 
nisbatan mutlaq o'zgarishi 1 676 556 247 ming so'mni, o'sish darajasi 
149.4 foizni tashkil etgan.
Xarajatlar tarkibi bo'yicha eng yuqori o'zgarish moliyaviy faoliyat 
bo'yicha xarajatlar qatoriga to 'g 'ri kelgan. Ushbu tarkib xarajatlar 
o'tgan yilga nisbatan 5.23 baravarga ortgan. Shuningdek, soliqlar to'lovi 
bo'yicha xarajatlar ham 188.4 foizga, boshqa soliqlar va yig'imlar 
bo'yicha xarajatlar 2.06 baravarga ortgan.
Davr xarajatlari va boshqa operatsion xarajatlar o'sishi 132 foizni, 
mahsulot tannarxini o'sishi 128.9 foizni tashkil qilgan.
9.8. Xarajatlarni baholash va tahiil qilish yo‘llari. Xarajatlar
o‘zgarishiga ta’sir qiluvchi omillar va ularni hisoblash yo‘Ilari
Ishlab chiqarish xarajatlarini baholash moliyaviy hisobotlaming
muhim tamoyillaridan biri hisoblanadi. Ishlab chiqarish xarajatlarini
/
baholashda albatta ularning tuzilishi va tabiatini bilish talab etiladi. 
Ishlab chiqarish xarajatlari "Xarajatlar tarkibi” to'g'risidagi Nizomga 
muvofiq quyidagi xarajat elementlari bo'yicha tarkiblanadi:
- ishlab chiqarish xarakteridagi bevosita va bilvosita moddiy
xarajatlar;
- ishlab chiqarish xarakteridagi bevosita va bilvosita mehnat haqi 
xarajatlari va ajratmalari;
- ishlab chiqarishda bevosita va bilvosita qatnashayotgan asosiy va 
nomoddiy aktivlami eskirish xarajatlari;
- ishlab chiqarish xarakteridagi boshqa bevosita va bilvosita
xarajatlar.
501

---

Ulami baholanishi tarkib bo‘yicha bir-biridan keskin farq qiladi. 
Masalan; mehnat haqini baholanishi hisoblangan mehnat haqi va 
ajratmalar summasidan yoki mehnat haqi va ajratmalar yuzasidan tan 
olingan majburiyatlar summasidan kelib chiqib baholanadi.
Asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning amortizatsiya, eskirish
qiymatlari belgilangan, qat’iy, normalar asosida hisob-kitob qilingan
(\
1
qiymat bilan baholanadi .
Asosiy aktivlar va nomoddiy aktivlar ulaming to‘liq boshlang‘ich 
qiymati bo‘yicha hisobga olinadi. Asosiy aktivlar va nomoddiy aktivlar 
qiymatini hisobdan chiqarish ulaming qiymati to4liq to ‘langunga yoki 
obyekt 
safdan 
chiqib 
ketgunga 
qadar 
b o ig an
eskirishini 
(amortizatsiyani) hisoblash y o ‘li bilan amalga oshiriladi. Amortizatsiya 
ajratmalari obyekt foydalanishga topshirilganidan keyingi oydan boshlab 
amalga oshiriladi. Yeming qiymati amortizatsiya qilinmaydi.
Moliyaviy qo‘yilmalar buxgalteriya hisobi standardariga muvofiq 
hisobga olinadi.
Majburiyatlar taraflarning kelishuviga binoan pulda o4chov bilan 
aks ettiriladi.
Sud qarori bo‘yicha yuzaga kelgan majburiyatlar tegishli summada 
aks ettiriladi.
Potensial majburiyatlar dastlabki haqiqiy bahosi bo‘yicha aks 
ettiriladi.
i 
t
Ishlab chiqarish xarajatlari tarkibiga kiruvchi moddiy xarajatlami 
baholanishi asosiy vositalami yoki nomoddiy aktivlami eskirishi, 
mehnat haqi va ajratmalar baholanishidan keskin farq qiladi.
Aylanma aktivlami baholash quyidagi ikki bahoning eng pasti 
bo‘yicha balans tuzilayotgan sanadagi haqiqiy tannarxi bo‘yicha (sotib 
olish narxi yoki ishlab chiqarish tannarxi) yoki bozor bahosi bo‘yicha 
(sof sotish qiymati) amalga oshiriladi.