Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova

9.7. Moliyaviy natijalar tarkibiga kiruvchi xarajatlaming turlari va
ularning tavsifi
Xo'jalik yurituvchi subyektlar xarajatlari funksiyalar bo'yicha:
- mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari;
- sotish xarajatlari;
- m a’muriy xarajatlar;
- boshqa operatsion xarajatlar;
- moliyaviy xarajatlar;
- favqulodda xarajatlarga tarkiblanadi.
Xo'jalik yurituvchi subyektlarining xarajatlari mahsulot ishlab 
chiqarish xarajatlari, davr xarajatlari, moliyaviy xarajatlar va favqulodda 
xarajatlardan iborat bo'ladi.
Xo'jalik yurituvchi subyektning barcha xarajatlari 
ularning 
xususiyati (masalan, eskirish, xomashyolar xaridi, transport xarajatlari, 
xodimlarga haq to'lash xarajatlari)ga qarab birlashtiriladi. Masalan:
- foydalanilgan xomashyolar va materiallar;
- xodimlarga haq to'lash xarajatlari;
- eskirish va amortizatsiya xarajatlari;
- boshqa xarajatlarga tarkiblanadi.
Mahsulot (ish va xizmat)lar ishlab chiqarish tannarxiga bevosita 
mahsulot (ish va xizmat)lami ishlab chiqarish bilan bog'liq bo'lgan, 
ishlab chiqarish texnologiyasi va uni tashkil etish bilan shartlangan 
xarajatlar kiritiladi. Ularga quyidagilar tegishli bo'ladi: bevosita va 
bilvosita moddiy xarajatlar, bevosita va bilvosita mehnat xarajatlari,
497

---

boshqa bevosita va bilvosita xarajatlar, shu jumladan, ishlab chiqarish 
xususiyatiga ega bo'lgan ustama xarajatlar.
Davr xarajatlari deganda bevosita ishlab chiqarish jarayoni bilan 
bog'liq bo'lmagan xarajatlar va sarflar tushuniladi: boshqaruv
xarajatlari, mahsulotni sotish xarajatlari va umumxo'jalik ahamiyatiga 
ega bo'lgan boshqa xarajatlar.
"Davr xarajatlari”ga quyidagi moddalar kiradi.
1. Sotish xarajatlari:
- tovarlami temir yo'l, havo, avtomobil, dengiz, daryo transportida 
va ot-ulovda tashish xarajatlari;
- savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari sotish bo'yicha 
xarajatlari;
- sotish bozorlarini o'rganish bo'yicha xarajatlar (marketingga, 
reklamaga sarflangan xarajatlar);
- yuqorida sanab o'tilmagan sotish bo'yicha boshqa xarajatlar.