Toshkent moliya instituti m. Y. Raximov, N. N. Kalandarova moliyaviy tahlil

Axborot manbalari
Axborot tarkibi
Ta’sis hujjatlari	kapital tarkibi
	foydani taqsimlash yo‘nalishlari
	aksionerlar tarkibi
	korporativ mijozning ichki tarkibi
Buxgalteriya hisoboti	korxona mulki tarkibi va tuzilishi
	korxona moliyaviy holati, to‘lovga qobilligi va moliyaviy barqarorligi
	xususiy va qarzga olingan mablag‘lardan samarali foydalanish holati
	debitorlik va kreditorlik majburiyatlar tarkibi, tuzilishi va nisbati
	kreditorlar oldidagi majburiyatlarni qoplash darajasi
	korxonaning foydaliligi
	pul mablag‘larining oqimi
	iqtisodiy nochorlikka tushmaslik xavf-xatarining darajasi
Texnik iqtisodiy asoslash, biznes reja	korxonaning dong‘i, shuhrati
	korxonani rivojlantirish strategiyasi
	tashkiliy tuzilish sifati
	ta’minot sifati
	aktivlar sifati
	operatsion faoliyatning darajasi
	texnik qurollanish darajasi
	mahsulotlarni sotish bozorining divertsifikatsiyasi
	jalb qilinadigan mablag‘larga talabning asoslanishi
Kredit byurolari	boshqa kreditlarning olinganligi
	boshqa kreditlardan foydalanganlik darajasi
	kredit tarixi
Boshqa banklar	boshqa kreditlar
	boshqa kreditlardan foydalanganlik darajasi
	moliyaviy aktivlari
Tashkilotlar, raqobatchilar	bozordagi obro‘si
	bozordagi ulushi
	raqobatdagi g‘ayratliligi
	tarmoqdagi o‘rni
Xaridorlar	raqobatchilar o‘rtasidagi shuhrati
	sotish hajmi
	mahsulot sifati
	xaridorlarni kreditlash shartlari
Mol yetkazib beruvchilar	kreditor obro‘si
	kreditlash shartlari
	mahsulot yetkazib berish hajmi
	qiyosiy o‘rni
Boshqa manbalar (reyting agentliklari, birja ma’lumotlari va.h.k.)	makroiqtisodiy ma’lumotlar
	tarmoq bo‘yicha ma’lumotlar
	maxsus hisobotlar
	statistik manbalar

7.2. Kreditga layoqatlilikning tavsifi

Xo‘jalik yurituvchi subyektlarini rivojlanishida kredit munosabatlari va to‘lov qobiliyatini o‘rganish dolzarb masala hisoblanadi. Banklar xo‘jalik yurituvchi subyektlarning kreditga layoqatliligini baholash orqali risklarni kamaytirishga, kredit resurslarini oqilona joylashtirish orqali o‘z daromadlarini oshirishga, moliyaviy barqarorligini mustahkamlashga erishadilar.

Kreditga layoqatlilik ko‘rsatkichlarini ikki tomonlama ko‘rib chiqish lozim:

1. Qarz oluvchi nuqtayi nazaridan kreditga layoqatlilik darajasi – kredit shartnomasini tuzish imkoniyati, olingan kreditlarni o‘z vaqtida qaytara olish qobiliyati bilan baholanadi.

2. Bank nuqtayi nazaridan, kreditga layoqatlilik darajasi korxonaga beriladigan kreditning hajmini to‘g‘ri aniqlay olish mas’uliyati bilan inobatga olinadi.³⁴

Ma’lumki, iqtisodiyotni liberallashtirish sharoitida xo‘jalik yurituvchi subyektlarining, banklar faoliyatining tijoratlashuvi yuzaga keladi. Bu esa tomonlarning qaysi mulk shakliga asoslangan bo‘lishiga qaramasdan iqtisodiy jihatdan to‘liq mustaqil bo‘lib, o‘z xarajatlarini daromadlari bilan qoplashnishini talab etadi. Faoliyatning moliyaviy mablag‘larga tayanishi oqibatida korxonalar faoliyatini rivojlantirishning ichki imkoniyatlari doimo ham yetarli bo‘lmaydi. Shu sababli subyektlar ko‘pincha qo‘shimcha pul mablag‘lariga ehtiyoj sezadilar va bu ehtiyojlar bank kreditlari hisobidan qoplanishi mumkin. Bank kreditlari nafaqat korxona va tashkilotlarni moliyaviy ta’minlash manbasi balki ularni maqsadli, muddatli, ta’minlangan holda joylashtirish orqali o‘zining faoliyat davomiyligini ham ta’minlab berishning zaruriy sharti hisoblanadi.

Tijorat banklari faoliyatida qo‘yilgan maqsadga erishish va bergan kreditlarining samara bilan bankka qaytib kelishini ta’minlashi uchun mijozning moliyaviy holatini uning kreditni o‘z vaqtida qaytara olishi imkoniyatlarini tekshirib ko‘rishi lozim.

Kreditga layoqatlilikni baholashda banklar nafaqat mijozning o‘tgan davr ma’lumotlariga baho berishi, shu bilan birga uning kelajakdagi moliyaviy ahvolini ham bashoratlashi zarur. Moliyaviy barqarorlikni va kredit operatsiyalaridagi risk hisobini obyektiv baholash, bankka kredit resurslarini samarali boshqarish hamda foyda olish imkonini beradi.

Iqtisodiyot tarmoqlarini liberallashtirish muhim vazifa sifatida qabul qilinishi korxonalarning to‘lov qobiliyati va barqarorligini aniqlashda chet el tajribasiga asoslangan buxgalteriya hisobini yuritish zaruriyatini tug‘dirmoqda. Bunda buxgalteriya balansining yangi tahlilini yuritish asosiy o‘rinni egallaydi. Balansdagi aktiv va passivlarni qabul qilingan moddalar bo‘yicha guruhlashtirilishi, to‘lov qobiliyati va kreditga layoqatlilikni yetarli darajada chuqurroq tahlil qilish imkonini beradi.