Toshkent moliya instituti iqtisodiyot nazariyasi

Aktivlari Passivlari 
1 
Valyuta rezervi 
a) oltin 
v) chet el valyutasi 
1
 
MB ning o’z kapitali 
2 
MB kreditlari 
2
Tijorat banklari omonatlari 
3 
Qimmatbaho qog’ozlar 
3
Muomaladagi banknotlar  
4 
Inkassatsiya cheklari 
4
Chet mamlakatlari operatsiyalari 
bo’yicha majburiyatlari 
5 
Qimmatbaho qog’ozlarni 
saqlash 5
hukumat depozitlari 
6 
Boshqa aktivlar (bino, inshoot 
kabilar) 
 
 
Davlatning kredit-pul siyosatini yuritar ekan, MB kimga bo’ysinishi kerak? 
degan savol tug’iladi. Iqtisodchilarning fikri bir xil emas. Ayrim iqtisodchilar 
bankning kimga bo’ysinishini nima axamiyati bor? Bordi-yu MB mustaqil bo’lib, 
xukumatni pul pechatlash stanogiga qo’ymaydi, degan nuqtai nazarga qaraganda ham 
MB buni uddasidan chiqaolmaydi degan fikrni ilgari surishadi. 
Ikkinchi guruh iqtisodchilar,  MB mustaqil bo’lishi kerak, bo’lmasa 
siyosatdonlar inflyatsion oqibatni o’ylamay pul bosib chiqarish imkoniyatiga ega 
bo’ladilar, degan nuqtai nazardan qarashadi. 
Uchinchi guruh iqtisodchilar har qanday xukumat pul va soliq-byudjet 
siyosatini yuritish imkoni ega bo’lishi, buning uchun MB mustaqil bo’lish kerak 
emas deyishadi. 
Real hayotda ayrim mamlakatlarda MB hukumatga to’g’ridan to’g’ri 
bo’ysunmaydi. Masalan: AQSh, Germaniya, Shvetsariya, Avstriya, Yaponiya va 
boshqalar. Ayrim mamlakatlarda masalan: Angliyada MB to’g’ridan-to’g’ri 
hukumatga bo’ysinadi. 
S.Fisher va ''Ekonomika”ning boshqa avtorlari xaqiqiy sharoitda MB ham 
xuddi oliy sudga o’xshab, o’z faoliyatida hukumat oldida turgan muommolarni 
hisobga oladi. Qachon zarur bo’lsa, hukumat tomonidan o’tkazilayotgan iqtisodiy 
siyosatga qarshilik qilmaslikka urinadi, deb mulohaza yuritishadi. 
Mamlakatimizda MB O’zbekiston Respublikasi Oliy majlisi oldida hisobdor, 
boshqaruvchi  va ijro  etuvchi  davlat hokimiyati idoralari oldida mustaqil. 
Davlat pul-krediti siyosatini MB amalga oshiradi: 
a) pul muomalasini tartibga soladi; 
b) kredit hajmi, protsent stavkalari darajasi va boshqalarni belgilaydi. 
MB pul-kredit siyosatini  amalga oshrishining asosiy usullari quyidagilar. 
1.Ochiq bozordagi operatsiyalari; 
2.Zahira (rezerv) me’yorini o’zgartirish; 
3.hisob (uchyot) stavkalarining o’zgartirish. 

---

 
143
Ularning har birining o’zgarishi pul massasini o’zgarishiga olib keladi.