Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

Somirliklar

  erishgan  ilmiy  badiiy,  axloqiy  daraja,  huquqqa  oid  yutuqlap  bobilliklar  axloqiy  qarashlari 

uchun asos  bo‘ldi. Bobilonda somirliklarnikiga nisbagan badiiy  yuksak va mukammal “Gilgamesh” eposi 

vujudga  keldi.  Adolat  va  haqiqatning  himoyasini  asosiy  maqsad  qilib  olgan  Bobilon  podshosi 

Xammurapining  mashxur  Qonunlar  majmui  esa  qadimgi  Somir  qonunlarining  tadrijiy  rivoji  edi.  Bu 

majmuada zaiflarni, etim-esir va kam6ag‘allarni adolat tamoyili asosida himoya qilish asosiy maqsad qi.lib 

quyilran; Xammurapi unda o‘zining kambag‘alparvarligi va adolatparvarligi bilan faxrlanadi. 

Qadimgi Misrda esa odob-axloq masalalari o‘ziga xos pandnomalarda ifoda topgan. Ular orasida “Pxatotep 

o‘gitlari bizgacha etib kelgan eng qadimiy pandnoma xisoblanadi. Bundan deyarli ikki yarim ming yil avval 

beshinchi  sulola  fir’avni  Jadkara  Isesidan  vazir  Pxatotep  qariligi  tufayli  o‘rniga  o‘z  o‘g‘lini  tayinlashni 

iltimos  qiladi  va  o‘g‘liga  atab  o‘ttiz  etti  nashatdan  iborat  mazkur  pandnomani  yozadi.  Unda  o‘sha  davr 

axloqiy qonun-qoidalari, o‘zni tutish, muomala odobi singari muammolar ko‘tariladi, axloqiy fazilatlar esa 

xikmatlar va nasihatlar tarzida targ‘ib qilinadi. Undagilar yuksak badiiyati bilangina emas, balki kuldorlik 

davri  talablarini  chetlab  o‘ta  olgan  umuminsoniy  demokratik  fikrlar  tarzida,  donishmandlik  va 

insonparvarlik  namunasi  sifatida  hanuzgacha  kishini  xayratga  soladi:  “Qimmatbahotoshdek  yashirindir 

oqilona  so‘z,  xolbuki  uni  don  tuyayotgan  cho‘ridan  topish  mumkin”.Agar  nafaqat  qadimri  Misrda,  balki 

undan  bir  nechaming  yil  keyingi  qadimgi  YUnonistonda  xam  qul  ezgulikka,  donishmandlikka  xos 

bo‘lmagan jonzot  sanalganini  va odam  o‘rnida ko‘rganini xisobga oladigan bo‘lsak, Pxatotepning mazkur 

fikri insoniyat axloqiy tafakkur taraqqiyotida naqadar katta ahamiyatga ega ekanini anglash mumkin. 

Qadimgi 

Turonzamin va Eronzamindagi axloqiy tafakko‘r taraqiyoti zardushtiylik dinining vujudga 

kelishi  bilan  bog‘liq  Taxminan  bundan  XXX  asr  muqaddam  yoyila  boshlagan  bu  dinning  Qadimgi 

Xorazmda  yaratilgan  “Avesto”  deb  atalgan  muqaddas  kitobida  asosiy  axloqiy  fazilatar  va  illatlar  sanab 

o‘tiladi, talqin etiladi. Unda Zardushtiylik iloxi Axura-Mazda-ezgulik, Ahriman esa yovuzlik timsoli sifatida 

namoyon bo‘ladi: ezgulik va yovuzlik, yorug‘lik va zulmat, hayot va mamot o‘rtasidagi abadiy ko‘rashining 

ibtidosi aks etadi. “Abadiy ezgulik”, “Ezgu niyat”, “Ezgu tartib”, “Ilohiy tobe’lik”, kabi ezgu tushunchalar 

---