Toshkent moliya instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi

 

2. Axloqning paydo bo‘lishiga oid diniy, ilmiy qarashlar tasnifi. 

---

 

 

 

 

170 

 

Ilm  dunyosidagi,  xar  qanday  ilmning  tarixisiz  nazariyasi  bo‘lmaydi,  degan  xikmat,  ayniqca, 

axloqshunoslikka  taaluqli.  Zero  axloqshunoslik  tarixi  axloqiy  tafakkurninr  vujudga  kelishi  xamda  uning 

taraqqiyoti qonunlarini o‘rganadi, ma’naviy merosning ulkan, qismi bo‘lmish axloqiy ta’limotlar, xikmatlar, 

pandlarni zamonaviy jamiyat xayotiga tadbiq etish va targ‘ib qilish yo‘llarni tahlil etadi. Garchand xar bir 

axloqiy  kopsepsiya  ma’lum  bir  mutafakkir  muloxazalari  va  faoliyatining  mevasi  bo‘lsa-da,  u,  moxiyatan, 

muayyan  tarixiy  davr  talablaridan  kelib  chiqadi.  Ayni  paytda,  to‘rli  odob  va  etiket  qonun-qoidalarini  o‘z 

ichiga  oladigan  axloqiy  targ‘ibot  muammolari,  axloqiy  pand-o‘gitlar  va  me’yorlar  talablarni  bajarish, 

axlokiy boshqarish soxasiga kiradi xamda axloqshunoslikning odatda “amaliy axloq” deb ataladigan qismini 

tashkil etadi. Amaliy axloqning dastlabki namunalari bundan uch yarim mign yil avval dunyodagi birinchi 

yozuv  bo‘lmish  mix  xatda  giltaxtalarga  yozilgan  maqol  va  matallardir.  Somir  (SHumer)  alqovlarida 

(gimnlarida)  deyarli  barcha  bosh  ma’budlar  ezgulik,  adolat,  haqiqat  va  yaxshilik  tarafdorlari  bo‘lganlari 

uchun xam madx ztiladi. CHunonchi, yosh ma’budi Utu axloqiy me’yorlarning bajarilishini maxsus kuzatib 

to‘rgan, ma’buda Nanshe esa, ba’zi matnlarda haqiqat adolat va shafqta xomiysi sifatida tasvirlanadi. Lekin, 

ayni  paytda,  ma’budlar  tomonidan.  o‘rnatilran.  “Me”  deb  atalran  qonunlar  ro‘yxatidan  olam  harakatini 

tartibga solish, uninr to‘xtovsiz va uyg‘un bo‘lishini taminlash maqsadida yuqoridagi axloqiy fazilatlar bilan 

birralikda  –  “yolg‘on”,  ”nifoq”,  “gina”,  “kudupat”,  “qo‘rquv”  tushunchalari  xam  o‘rin  olgan.  SHuningdek 

somiriylarning  maqol  va  matallari,  xikmat-iboralari  ham  diqqatga  sazovor,  ularning  ko‘pchiliri 

umuminsoniy xikmatlar darajasiga ko‘tarilgan va SHarqda bir oz boshqacharoq shaklda xozir qo‘llaniladi. 

Bundan tashqari, to‘rli axloqiy muammolar esa “Gilgamesh” eposi dostonlarida ko‘tarilgan.