Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

 

 

4.3-jadval  

Marketing xizmat bo‘limlari faoliyatining asosiy turlari 

 

  

Bo‘limlar 

 

Faoliyat turi 

 

Bozorni tadqiq qilish 

bo‘limi 

 

Bozorning  asosiy  ko‘rsatkichlarini  aniqlash.  Bozorning 

rivojlanish istiqbolini bashoratlash. Iste’molchilarni o‘rganish. 

«Muvaffaqiyatning  asosiy  omillari»ni  aniqlash.  Raqobatchilar 

faoliyatini tahlil qilish. 

 

Mahsulot 

assortimentini 

rejalashtirish bo‘limi 

 

Ishlab  chiqarishning  assortiment  tarkibini  ishlab  chiqish. 

Tovarning  iste’mol  va  texnik  kattaliklari  o‘rtasida  o‘zaro 

bog‘liqlikni o‘rnatish. 

 

Realizatsiya bo‘limi 

 

Sotish  va  tovar  harakati  kanallarini  tanlash.  Mahsulot 

assortimenti  bo‘yicha  tovar  aylanishini  rejalashtirish. 

Mahsulotni  realizatsiya  qilishning  optimal  sharoitlarini 

aniqlash. Sotishni bashoratlash. 

 

Firma do‘konlari 

 

Xaridorlar  talabini  o‘rganish.  Xaridorlarni  rag‘batlantirish. 

Sotish kanallari ishlovchilarini rag‘batlantirish. Korxona obro‘- 

e’tiborini shakllantirish. 

 

Reklama byurosi 

 

Mahsulotni  reklama  qilish.  Korxona  obro‘-  e’tiborini 

shakllantirish. Axborot almashuvchanlikni rivojlantirish. 

 

  

---

 

100 

 

 

 

Korxonalarda marketing xizmatini tashkil etishda bosqichmabosqich 

yondashish maqsadga muvofiq hisoblanadi.   

Mamlakatimiz  korxonalari,  assotsiatsiyalari  faoliyatining  marketing 

xizmatlari bo‘yicha tahlili shuni ko‘rsatadiki, bajarilayotgan vazifalarning 

asosiy  qismi  tijorat  xizmatlari  bo‘linmalari  zimmasiga  yuklatilgan.  Shu 

sababli marketing xizmatini tijorat bloki asosida tashkil qilish maqsadga 

muvofiqdir.   

Bozorning  rivojlanishi  va  uning  “xaridorlar  bozori”ga  aylanishi 

korxonaning  marketing  bo‘limi  tashkiliy  strukturalaridagi  o‘rnini  va 

uning boshqa bo‘limlar bilan o‘zaro harakatini asta-sekin o‘zgartiradi.  

Tashkilot tomonidan amalga oshiriladigan marketing funksiyalaridan 

biri asta-sekin uning asosi (o‘zagi)ga aylanadi va tashkilot faoliyatining 

shunday  funksional  sohasiga  aylanadiki,  bu  uning  boshqa  sohalarining 

funksiyalanishini  ko‘p  tomondan  belgilaydi,  ya’ni  ishlab  chiqarish, 

xodimlarni  boshqarish,  ITTKI  (ilmiy-tadqiqot  tajriba  –  konstrukturlik 

ishlari) va b.   

Bozor  sharoitlarida  marketing  asosiy  funksiya  sifatida  korxona 

faoliyatining strategiyasini belgilaydi. Korxonaga marketingni o‘zi uchun 

hayot tarzi, korxonaning esa falsafasi, deb bilgan odam rahbarlik qiladi. 

Marketing  xizmati  nafaqat  ishlab  chiqarish  va  savdoga  xizmat  qilish 

bo‘limi,  shuningdek,  tashkilot  faoliyatini  yakuniy  iste’molchilarning 

chiqarilgan  mahsulotga  yo‘naltiruvchi  strategik  ishlab  chiqarish–  savdo 

boshqaruv  rejalashtiruvchi  va  nazorat  qiluvchi  organlari  hamdir. 

Marketing korxonaning hamma xizmatlari va bo‘limlariga  kirib  boradi. 

Shuning uchun korxonada marketingni boshqaruv strukturalarini tashkil 

etish  alohida  ahamiyat  kasb  etadi.  Marketing  xizmati  shunday  tashkil 

etilishi  kerakki,  u  ushbu  korxonaning  o‘ziga  xos  xususiyatlariga 

(spetsifikasiga), uning resurs imkoniyatlariga, chiqarilayotgan mahsuloti 

va  xizmat  qilayotgan  bank  xarakteriga  mos  kelsin.  U  aniq,  qaror  qabul 

qilishda  moslashuvchan,  sodda  va  tezkorligi  (mobilligi)  bilan  ajralib 

turadigan  bo‘lishi  lozim.  Korxonalar  marketing  bo‘limi  shunday 

hisobkitob  bilan  tashkil  etiladiki,  u  eng  yaxshi  tarzda  marketing 

maqsadlariga  erishishga,  ya’ni  xaridorlarning  qondirilmagan  talablarini 

aniqlash,  bozorlarni  geografik  jihatdan  kengaytirish,  bozor  ulushlarini 

oshirish,  bozorning  yangi  segmentlarini  qidirib  topish,  foydani 

ko‘paytirishga yordam berizi  zarur.  Hozirgi  zamon korxonalar faoliyati 

amaliyotining  ko‘rsatishicha,  marketing  xizmati  strukturasining  rang-

---

 

101 

 

 

 

barangligiga  qaramasdan  marketingning  tashkiliy  tarkibiy  turlari 

quyidagilar:  

−

 

funksiyalar bo‘yicha;  

−

 

mahsulot bo‘yicha;  

−

 

bozorlar bo‘yicha;  

−

 

iste’molchilar guruhi bo‘yicha; 

−

 

hudud (region)lar bo‘yicha bo‘ladi.  

Marketing  xizmatini  tashkil  etishda  qat’iy  standartlar  mavjud 

bo‘lmaydi,  shuning  uchun  har  bir  kompaniya,  marketingni  boshqarish 

strukturasiga asosiy talab–uning samaradorligi, aniq-ravshan (ochiq)ligi, 

tejamkorligi  ekanligini  anglay  borib,  bu  masalani  hal  etishga  mustaqil 

yondashadi.  

Marketing  xizmati  boshqa  bo‘limlar  va  xizmatlar  bilan  o‘zaro 

aloqada  harakatlanishi  zarur  va  u  marketingni  korxona  faoliyatiga  joriy 

etilish  darajasi  bilan  belgilanadi.  Marketing  va  ta’minot  bo‘limlarining 

o‘zaro  munosabatlari,  ularning  faoliyatlarini  muvofiqlashtirish  shuning 

uchun  kerakki,  bunda  muhim  xom  –  ashyolar  va  butlovchilarning 

oldindan  ko‘zda  tutilmagan  va  kutilmagan  holda  yetmay  qolishi 

kabilarning  oldi  olinadi.  Bunday  holatlar,  agar  marketing  bo‘limi 

ta’minotchilarga  rejalarning  istiqboli  va  tuzilgan  shartnomalar  haqida 

ma’lumot bermaganlarida yuz beradi. Va aksincha, noto‘g‘ri prognozlar 

yoki marketing bo‘limi ta’minot bo‘limiga talablarning kamaygani haqida 

xabar  bermaganidan  materiallar  hamda  butlovchilarning  haddan  ortiq 

zaxirasi  to‘planib  qolganidan,  boshqa  ish  (vazifalar)  da  muvaffaqiyatli 

foydalanilishi mumkin bo‘lgan bu vositalarni faoliyatdan to‘xtatib, ya’ni 

“muzlatib” qo‘yishga to‘g‘ri keladi.  

Tovarlar  bo‘yicha  smeta  va  marketingning  umumiy  budjetini 

samarali  realizatsiya  qilish  uchun  marketing  bo‘limi  mutaxassislari 

xarajat  va  foyda  ko‘rsatkichlarini  doimo  nazorat  ostida  tutishlari  kerak 

bo‘ladi. Marketing bo‘limining yuridik xizmat bilan o‘zaro birgalikdagi 

harakati  marketing  bo‘limi  mutaxassislariga  xo‘jalik  va  tijorat 

faoliyatining  turli  tomonlarini  ishlab  chiqish,  yangi  buyumni  ishlab 

chiqarish,  narxlarni  belgilash,  qadoqlash,  reklama,  sotish  shartlari 

kabilarni  qonunchilik  bo‘yicha  boshqarishda  tez  va  malakali  yuridik 

maslahatlar  olish  imkonini  beradi.  Patent  ishlari,  tovar  belgilarini 

ro‘yxatdan  o‘tkazish,  litsenziya  bitimlari,  reklamatsiyalar  va 

---

 

102 

 

 

 

xaridorlarning  e’tirozlariga  taalluqli  qonunlar  va  yo‘l-yo‘riqlar  mavjud. 

Cheklangan  savdo  amaliyoti,  monopolistik  kelishuvlar,  kechiktirilgan 

to‘lov  bilan  xarid  va  savdo  narxlar  haqida  kelishuvlar  va  boshqalar 

bo‘yicha masalalarda yuridik normalarga amal qilish zarur.