93
-Tovarni iste’molchi uchun imkoniyatli qila olish qobiliyati (savdo
siyosati).
Iste’molchilarga axborot berishga yo‘naltirilgan kommunikativ
soha:
-
Reklamani.
-
Xususiy savdoni.
-Jamoatchilik bilan aloqalarni.
-
Savdoni rag‘batlantirishni yaratadi.
Mutaxassislarning baholashlaricha, korxonalar tomonidan marketing
sohasidan hozirda juda sust foydalaniladi: analitik – 30 %, ishlab
chiqarish va savdo – 45 %, kommunikativ – 29 %.
Marketingni tashqi sohasi rivojlanish bosqichlarini ham quyidagicha
ajratish mumkin:
-marketing taqsimlash vositasi sifatida;
-sotish vazifasi sifatida marketing vazifalarini tashkiliy jamlash; -
marketingni mustaqil xizmatga ajratish;
-marketing korxonaning asosiy vazifasi sifatida.
Marketing taqsimlash vositasi sifatida shuning bilan tariflanadiki, bu
bosqichda tovarlarni sotish muammo emas, shuning uchun marketing bu
bosqichda sotish vazifalari bilan cheklanadi. Marketing faoliyatining
bunday tashkiliy tuzilmasi AQSh va Germaniyada 50-yillarning
o‘rtalarigacha mavjud bo‘lgan.
Sotish bilan bog‘liq muammolar va marketingning ahamiyatini
yaxshi tushunish muhim tashkiliy o‘zgarishlarga olib kelgan, ya’ni sotish
bo‘yicha faoliyat bitta rahbar ixtiyoriga o‘tgan, bunday tuzilma 50-
yillardagi Amerika va 70-yillargacha Germaniya uchun xos bo‘lgan.
Marketing faoliyati rivojlanishining uchinchi bosqichi korxonaning
boshqa xizmatlari bilan teng huquqli bo‘lgan marketing ixtisoslashgan
xizmatining paydo bo‘lishi bilan tariflanadi. Bunday xizmat mahoratni
rejalashtirish va rivojlantirish, narxini tashkil qilish, mahsulotning tashqi
ko‘rinishi, idishi va nomi haqidagi masalalarini hal qiladi. Shuning bilan
birga har bir bo‘lim o‘z manfaatlarini o‘ylaydi, shu sababli ularni tashkil
etishda eng muvofiq kombinatsiyalari yo‘q va marketingning ahamiyati
ham uncha katta emas.
Korxona marketing talablarini mo‘ljal qilib faoliyatning boshqa
sohalarini qamrab olishi keyingi bosqich bo‘ladi, ya’ni marketingga
asosiy vazifa sifatida qaraladi. Shuning uchun barcha bo‘limlar marketing
94
xizmatiga bo‘ysunadi. Lekin amaliyotda teskari holatlar ham uchrab
turadi. Masalan, ayrim Germaniya va AQSh kompaniyalarida maxsus
marketing bo‘limlari qisqartirilib boshqarish tizimidan chiqarilgan.
Marketing korxona (firma) faoliyatiga to‘liq holda yoki qisman
integratsiyalashuvi mumkin. Qisman integratsiyada marketing firmaning
turli huquqiy xizmat ko‘rsatishini bildiradi. To‘liq integratsiyada
marketing asosiy funksiya hisoblanadi. Mamlakatimiz va xorij tajribalar
shuni ko‘rsatadiki, ko‘pchilik korxonalar rivojlanishning uchinchi
bosqichida turibdi. To‘liq integratsiya - ko‘proq umumiy ehtiyoj tovarlari
sohasidagi Amerika korxonalarida qo‘llanilgan. Korxonada marketingni
rivojlanishi qabul qilinayotgan qarorlar birligini ta’minlovchi uslubiy
hujjatlarni ishlab chiqish, marketing vazifalarini bajarish bo‘yicha
bo‘linmalar faoliyatining o‘zaro aloqalari va muvofiqlashuvini talab
qiladi. Bu o‘z navbatida, kompleks maqsadli guruhlarni matritsali tashkil
qilish va yaratish yordamida marketing tizimini tatbiq etishning keyingi
bosqichiga o‘tishga imkon beradi. Shu bilan birga ta’kidlash kerakki,
korxonada marketingni tatbiq etish avvalo ma’lumotlarni yig‘ish, ishlab
chiqish va jamlash tizimini, ya’ni marketing axborot tizimi (MAT)ni
tashkil qilishini talab qiladi.
Korxonada marketingning ichki sohasi o‘sib borish ahamiyati uning
tashkiliy tuzilmasida o‘z aksini topadi. Marketingni boshqarish – tovar va
xizmatlarga bo‘lgan talabni oshirish, foydani ko‘paytirish uchun
bajariladigan rejalashtirish, tashkil etish, muvofiqlashtirish, nazorat, audit
va rag‘batlantirish funksiyalari majmuyidan iborat. Marketingni
boshqarish marketing faoliyatini intensivlashtirsh vositasi va falsafasi
sifatida ko‘rilib, uning maqsadi sotuvni tashkil etish va rag‘batlantirish
emas, balki firma tovar va xizmatlariga raqobatli bozor sharoitida talabni
boshqarishdir. F.Kotler fikricha, marketingni boshqarish –firma oldida
turgan maqsadga yetish uchun kerakli vaqtda, kerakli darajada firma
tovarlariga talabni shakllantirishdir. J.J.Lamben esa bu tushunchaga
xaridorlarning yangi talablarini shakllantirish va rag‘batlantirish, deb tarif
bergan. Marketingni boshqarish bozorda firmalarning raqobat ustunligini
ta’minlash va shakllantirish uchun yo‘naltirilgan faoliyat bo‘lib, u o‘z
ichiga quyidagi tahlil turlarini oladi.
1.
Tashqi muhit tahlili.
2.
Vaziyatli tahlil.
95
3.
Bozor istiqbolini belgilash.
4.
Korxona imkoniyatlarini aniqlash.
5.
Bozordagi maqsad va strategiyani ishlab chiqish.
6.
Konkret vaziyatda korxonaning marketing maqsadlarini
rejalashtirish.
7.
Marketing – miks rejasini ishlab chiqish.
8.
Marketing rejasini amalga oshirish, tashkil etish, boshqarish,
nazorat va natijani baholash.
Shunday qilib, marketingni boshqarish ijtimoiy-iqtisodiy tizimning
turli iyerarxik boshqaruv pog‘onasida marketingning funksional va
institutsional faoliyatini integrallashgan, ya’ni bir-biriga chambarchas
bog‘langan holda boshqaradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
