Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

3-§. Ish haqi va uni tashkil etish shakllari 
 
 Bozor iqtisodiyoti har bir iqtisodiy sub’ektning daromad topishga intilishi uchun qulay 
imkoniyat yaratadi. 
 Har bir daromad shakli faqatgina ishlab chiqarish yoki xizmat ko’rsatish bilangina emas, 
balki ishlab chiqarish omillarining oldi-sotdisini amalga oshiradigan o’z bozori mavjudligiga 
ham bog’liq. Ishlab chiqarish omili bo’lgan mehnat esa mehnat bozorida oldi-sotdi qilinadi. 
Mehnat omili egasi bo’lgan ishchi kuchining daromadi ish haqi tarzida yuzaga chiqadi. Ish haqi 
esa mehnat bozoridagi talab va taklif asosida shakllanadi. Bozor bir tomonda o’z tovari — ishchi 
kuchi bilan sotuvchi, ikkinchi tomonda —uni oluvchi, ishga yollovchi. Ular o’rtasidagi 
kelishilgan narx bu — ish haqidir. Ish haqi iqtisodiy nazariyada tor va keng ma’noda talqin 
qilinadi. 
 U mehnat tushunchasiga yondashish bilan bog’liq. Keng ma’noda ish haqi bu — atama: 
a) turli kasb egalari; b) bilim olish uchun katta xarajatlar talab qiladigan malakali mutaxassislar; 
v) aholiga turli maishiy xizmat ko’rsatadigan (sartarosh, uzoq muddat foydalaniladigan maishiy 
asboblar, texnika ta’miri va boshqalar) kichik korxona egalari kabilarni mehnatiga to’lanadigan 
haq tushuniladi. Bunda ish haqiga gonorar, mukofot va mehnatning boshqa turdagi taqdirlashlari 
ham kiradi. 
 Tor ma’noda esa, ish haqi stavkasi (darajasi), ya’ni mehnatga ma’lum vaqt, soat, kun, 
hafta va hokazo mobaynida to’langan haq tushuniladi. Ish haqiga bunday yondashish umumiy 
ishlab topilgan daromad bilan ish haqini farqlash imkonini beradi. Ish haqining umumiy hajmi 
ish haqi stavkasi va ishlangan vaqt miqdoriga bog’liq. Shu bilan birga, pul shaklidagi yoki 
nominal ish haqi bilan real ish haqi o’rtasidagi farqni aniqlash ham zarur.