Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

Pozitiv iqtisodiyot nazariyasi 
faktlar, dalillar yordamida tad-qiqot olib boradi. Ular 
asosida kishilarning iqtisodiy faoliyat jarayonida o’zlarini qanday tutishlarini ilmiy asoslashga 
harakat qiladi. 

---

  
 
Normativ iqtisodiyot nazariyasi 
esa iqtisodiy jarayonlarni baholashga, iqtisodiyotda 
qanday tadbirlar belgilash kerakligini yoki qanday iqtisodiy siyosat yuritish kerakligini 
ko’rsatadi. 
 Masalan, mamlakatda mehnatga yaroqli aholi 10 mln. kishi bo’lib, ishsizlar 600 mingdan 
800 mingga ko’paydi, deylik. 
 Pozitiv iqtisodiyot mamlakatda ishsizlik 6% dan 8% ga o’sdi, deb ko’rsatadi. 
 Normativ iqtisodiyot esa ishsizlik 6% dan 8% ga o’sishining sababi nimada ekanligi, u 
qanday oqibatga olib kelishini, ishsizlikni qisqartirish zarurligi va unga qanday erishish 
mumkinligini ko’rsatadi. 
 Qisqacha aytganda, pozitiv iqtisodiyot nazariyasi iqtisodiyotning real holatini o’rgansa, 
normativ iqtisodiyot nazariyasi sub’ektiv tarzda qanday bo’lishi kerakligi haqidagi fikrni 
ifodalaydi. 
 Pozitiv iqtisodiyot nazariyasida fikrlar qarama-qarshiligi yo’q, iqtisodiy jarayonlarni 
talqin qilishda uncha katta farq yo’q. Lekin iqtisodiy siyosatni asoslashda, jamiyatning qanday 
bo’lishi kerakligi haqidagi qarashlari, tavsiyalar bir-biridan katta farq qiladi. Masalan, daromadni 
qay tarzda taqsimlanayotgani haqida iqtisodchilar hamfikr, qanday taqsimlanishi haqidagi 
tavsiyalari esa bir-biridan katta farq qiladi. 
 Iqtisodiy siyosat esa iqtisodiy qonun-qoidalarga asoslanishi kerak. Ko’pchilik tomonidan 
tan olingan iqtisodiy printsiplardan biri ma’lum chegarada xarajatlar va ish bilan bandlik 
o’rtasida bog’lanish. Xarajatlarning umumiy hajmi ortganda ish bilan band-lik o’sadi. Aksincha, 
umumiy xarajatlar hajmi qisqarsa, ishsizlik ko’payadi. Mana shu bog’lanish hukumatning 
iqtisodiy siyosat yuritishida bebaho xizmat qilishi, yordam berishi mumkin. 
 Agarda statistik ma’lumotlar umumiy xarajatlar hajmining pasayishini ko’rsatsa, demak, 
kelajakda ishsizlikning ko’payishi kutiladi. Mana shu kutilayotgan natijadan hukumat xulosa 
chiqarib, umumiy xarajatlarni ko’paytirish va kutilayotgan ishsizlikning oldini olish chora-
tadbirlarini belgilaydi. 
 Demak, samarali boshqarish uchun statistik ma’lumotlardan to’g’ri xulosa chiqarish va 
ularning o’zgarishi qanday natijaga olib kelishi mumkinligini oldindan ko’ra bilish kerak. 
Iqtisodiyot nazariyasi mana shunga o’rgatadi, hamda hushyorlik, aql-idrok bilan iqtisodiy siyosat 
yurgizishga asos bo’lib xizmat qiladi. 
 Agarda jamiyatning bosh maqsadi aholi farovonligini ta’minlash, turmush darajasini 
yuksaltirish bo’lsa, unga erishish uchun qator iqtisodiy muammolarni hal etish, maqsadlarni 
amalga oshirish kerak. 
 Qamiyat tomonidan amalga oshirilishi zarur, ko’pchilik tomonidan keng e’tirof etilgan 
quyidagi iqtisodiy maqsadlar mavjud. 
 1.