Toshkent moliya instituti d. Tojiboeva iqtisodiyot

Iqtisodiyot nazariyasining dalillar, xulosalar,  
qonun-qoidalar va siyosat bilan bog’liqligi
 
4. Iqtisodiy siyosat 
Iqtisodiy siyosat iqtisodiy faoliyat yoki uning oqibatlarini nazorat qiladi, ularga ta’sir 
o’tkazadi (turli chora-tadbirlar, dastaklar, vositalar orqali) 
 
↑
 
 3. Nazariya 
Iqtisodiy jarayonlarni o’rganish asosida, chiqarilgan umumiy xulosalar asosida iqtisodiy 
faoliyatning asosiy printsiplari ishlab chiqiladi, ya’ni nazariy jihatdan asoslab beriladi. 
 
↑
 
↓
 
2. Xususiy va umumiy xulosa 
Yig’ilgan ma’lumotlarni o’rganib chiqib, ular asosida xulosalar chiqariladi. Xususiy 
xulosalar umumlashtirilib umumiy xulosalar chiqariladi.
 
 
↑
 
↓
  
 1. Dalillar 
Iqtisodiyot nazariyasi aniq muammoga yoki iqtisodiyotning u yoki bu aspektiga tegishli 
dalillar, ma’lumotlar to’playdi. 
 
 Nazariya siyosatning iqtisodiyotga qayta ta’sirini ham o’rganadi. Siyosat iqtisodga qarab 
shakllanadi. Shu ma’noda iqtisod siyosatga nisbatan birlamchi. Ammo, to’g’ri tanlangani yoki 
yo’qligiga qarab ijobiy yoki salbiy ta’sir qilishi mumkin. 
 Iqtisodiyot nazariyasi iqtisodiyot rivojlanishining qonun-qoidalarini o’rganar ekan, shu 
ma’noda u siyosatning ilmiy asosi bo’ladi. 
 Iqtisodiyot nazariyasi iqtisodiy borliqni bilish uchun ilmiy qo’llanmadir. 
 Iqtisodiyot nazariyasi dalillar asosida chiqargan xulosalarining naqadar to’g’riligi va 
uning hayotga tatbiq etilishiga qarab ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotga qudratli turtki bo’lib xizmat 
qilishi yoki aksincha, to’siq bo’lishi ham mumkin. 
 Iqtisodiyot nazariyasidan xabari yo’q kishining jamiyat miqyosidagi qator savollarga: 
«egizak taqchillik» 
— byudjet taqchilligi bilan tashqi savdo balansi taqchilligining sabablari 
nimada, u qanday oqibatlarga olib keladi? Nima sababdan fond birjalarida aktsiyalar kursining 
dramatik tarzda pasayib ketishi yuz beradi? Nima sababdan inflyatsiyaning oldini olish kerak? 
Ishsizlikni qanday qilib qisqartirish mumkin? Fermerlarni, umuman qishloq xo’jaligini 
subsidiyalash kerakmi? Bu savollarga javob topish qiyin. Siyosiy arboblar bu fanni chuqur 
bilmay turib, davlatni boshqarishlari mushkul. 
 Iqtisodiyot nazariyasi har bir inson uchun amaliy ahamiyatga ega. Chunki, mavjud 
axborotlardan xo’jalik yuritishda (oiladan boshlab yirik korporatsiyalar miqyosigacha) zarur 
xulosalar chiqarish, ular asosida o’z faoliyatini tashkil etish uchun ham iqtisodiyot nazariya-sini 
bilish zarur. 
 Lekin shuni qayd qilish kerakki, iqtisodiyotdagi muammolar individual nuqtai nazardan 
emas, balki ijtimoiy, jamiyat nuqtai nazaridan o’rganiladi. Ishlab chiqarish, taqsimot, 
ayirboshlash va iste’molga alohida shaxs fikri, qarashi tarzida emas, balki jamiyat miqyosida 
qaraladi. 
 Iqtisodiyot  nazariyasi  faktlar,  dalillarga tayanib, xulosa chiqarib va uni iqtisodiy siyosat 
yuritishga asos bo’lishi tufayli iqtisodiyot nazariyasi pozitiv nazariyadan keskin tarzda normativ 
iqtisodiyot nazariyasiga o’tadi.