|
Iqtisodiy o’sish.
Iloji boricha ko’proq va yaxshi sifatliroq tovar ishlab chiqarish,
xizmat ko’rsatishning barqaror o’sishini ta’minlash.
2.
To’la bandlik.
Mehnatga layoqatli har bir ishlashni xohlagan kishi ish bilan
ta’minlanishi kerak.
3.
Iqtisodiy samaradorlik.
Mavjud cheklangan resurslarni minimal darajada sarflab,
maksimal natijaga erishish.
4.
Narxlar barqarorligini ta’minlash.
Narxlarning haddan tash-qari ko’tarilib
(inflyatsiya) yoki tushib (deflyatsiya) ketishiga yo’l qo’ymaslik.
5.
Iqtisodiy erkinlik.
Boshqaruvchilar, tadbirkorlar, ishchilar, iste’molchilar o’z
iqtisodiy faoliyatlarida katta erkinlikka ega bo’lishlari kerak.
6.
Daromadni adolatli taqsimlash.
Ba’zilar boylikka «cho’milganda» boshqalar haddan
ziyod qashshoq bo’lmasligi kerak.
7.
Ijtimoiy ta’minot.
Mehnatga layoqatsiz kasallarni, qarilarni va boshqalarning
qaramog’ida bo’lganlarni hayot kechirishini ta’minlash.
8.
Savdo balansi.
Xalqaro savdo va xalqaro moliyaviy bitimlarning oqilona balansiga
ega bo’lish.
Bu maqsadlarning hammasini bir vaqtning o’zida amalga oshirib bo’lmaydi.
Birinchidan, ularni umumiy tarzda izohlash mumkin, lekin aniq mezonlarini belgilashga
kelganda fikrlar har xil. Birini aniq o’lchash (1—4, 8) mumkin bo’lsa, boshqasini (5—7) aniq
o’lchab bo’lmaydi. Bularning hammasini turlicha yondashish natijasida turlicha talqin qilish
mumkin.
Ikkinchidan, bir maqsadning amalga oshirilishi ikkinchisiga bog’liq bo’lishi mumkin.
Masalan, to’la bandlikni ta’minlash, kam daromadga ega bo’lish iqtisodiy ta’minlanganlikka
ham ta’sir qiladi.
Uchinchidan, ba’zi maqsadlar bir-biriga zid kelishi mumkin. Masalan, to’la bandlik (2)
bilan inflyatsiya (4) yoki iqtisodiy o’sish (1) bilan daromadlarni adolatli taqsimlash (6).
Agarda to’la bandlik ma’lum darajada inflyatsiyani yoki barqaror narxlar ishsizlikni
keltirib chiqarsa, bu holatda jamiyat ikkisidan qaysi biri asosiy ekanligini aniqlashi kerak. Bunda
albatta, iqtisodchilar uchun keng munozara maydoni vujudga keladi.
Shuni ham qayd etish kerakki, iqtisodiyot nazariyasini o’rganayotganda boshlovchi
iqtisodchi duch kelishi mumkin bo’lgan qiyinchiliklar mavjud. Bular ayrim faktlarni noto’g’ri
tasavvur etish (aytaylik, biznesdan olingan foydaga shubha bilan qarash yoki taqchil
moliyalashtirishni doimo yomon deb tushunish), noaniq iboralar ishlatish (masalan, hukumat
ilgari surgan loyihalarni har bir guruh o’z manfaatidan kelib chiqib turlicha nom bilan atashi),
yoki mantiqiy xulosalar chiqarishda adashish (chunki individual nuqtai nazardan chiqarilgan
xulosa to’g’ri bo’lishi mumkin, lekin jamiyat miqyosida tatbiq etish to’g’ri emas). Masalan,
individual dehqon qancha ko’p hosil olsa, shuncha ko’p daromad oladi. Sababi, uning bitta o’zi
olgan hosili narxlarga deyarli ta’sir qilmaydi (lekin barcha dehqonlar hosilining ko’payishi
narxni pasaytirib, daromadni ko’paytirmasligi mumkin), aniq sabab-oqibatli bog’lanishlarni
ajratib olish qiyinchiligi, ulardan qaysi biri sabab, qaysi biri oqibat ekanligini ajratish
mushkulliklaridir.
Kvant fizikasi asoschisi, Nobel mukofoti laureati
Maks Plank kamtarlik bilan o’z faoliyatini iqtisodchilikdan boshlagani, lekin uni tashlagani,
sababi iqtisodchilik unga haddan tashqari qiyin ko’ringanini aytgan. Buni hozirgi zamon
mantiqiy matematikasi «pioneri» Bertran Rosselga aytishganida, u taajjub, men iqtisodiy
nazariyani haddan tashqari sodda deb tashlab ketgandim, deydi.
Har ikki fikrda ham haqiqat bor, deydi P. Samuelson, shu bilan birga xato ham. Quda
ko’p marta ta’kidlanadiki, har qanday zehni o’tkir 16 yoshga etgan inson iqtisodiy qonun-
qoidalarni yaxshi o’zlashtirishi mumkin. Bu ma’noda Rossel haq. Lekin inson hayotining
iqtisodiy kuchlarini bilish san’atida faqat aqlga taya-nish bilan Plank his qilganidek uzoqqa borib
bo’lmaydi.
Demak, dalillar, ma’lumotlar o’zgarishi qanday natijaga olib kelishi, ular asosida to’g’ri
xulosa chiqarishni o’rganish iqtisodiyot nazariyasining asosiy maqsadi bo’lib, uni egallash oson
ish emas.
Do'stlaringiz bilan baham: |
