87
4-jadval.
Tijorat banklarinngqo‘shilishsabablari va mezonlari
Strategik rejaning namunaviy
tuzilishi
Qo‘shilish va yutilish masalasi
Missiya (tashkilot faoliyatining
asosiy maqsadi)
Taklif etilayotgan qo‘shilish yoki
yutilish qanchalik tashkilot missiyasiga
javob beradi?
Maqsadlar
(moliyaviy,
biznesning ko‘lami, operatsiyalar
samaradorligi, taqdim etilayotgan
xizmatlar sifati)
Taklif etilayotgan qo‘shilish yoki
yutilish
qanday
qilib
tashkilot
maqsadlarini
amalga
oshirishga
imkoniyat yaratadi?
Makroiqtisodiy tendensiyalar va
bozor rivojlanishi yo‘nalishlari
Makroiqtisodiy tendensiyalar (shu
jumladan, davlat tomonidan tartibga
solish) va bozor imkoniyatlari qo‘shilish
yoki yutilishni amalga oshirish uchun
qanchalik adekvat bo‘ladi?
Tashkilotning
raqobatbardoshligini baholash
Qo‘shilish
yoki
yutilish
tashkilotning
raqobatbardoshligini
qanchalik oshiradi? Muammoli jihatlarni
xal etish imkoni bo‘ladimi?
Rivojlanish
imkoniyatlarini
baholash
Qanday qilib qo‘shilish yoki yutilish
rivojlanish imkoniyatlaridan optimal
foydalanish imkonini beradi? Xavf
darajasini
pasaytirish
mumkin
bo‘ladimi?
Bozorning asosiy bo‘g‘inlari
bo‘yicha strategiya
Qo‘shilish yoki yutilish bozorning
barcha
bo‘g‘inlaridagi
bankning
pozitsiyasiga qanday ta’sir ko‘rsatadi?
Faoliyatning
asosiy
turlari
bo‘yicha
strategik vazifalar
Faoliyatning asosiy turlari bo‘yicha
zaruriy natijalarga erishiladimi?
Asosiy
strategik
vazifalarni
amalga oshirish bo‘yicha chora-
tadbirlar rejasi
Qo‘shilish yoki yutilish chora-
tadbirlar rejasini amalga oshirish uchun
qanday imkoniyatlar beradi?
Kutilayotgan moliyaviy natijalar
Qo‘shilish yoki yutilish o‘rnatilgan
ko‘rsatkichlarga erishishda qanchalik
samara beradi?
Qo‘shilish va yutilish jarayoni olti bosqichdan iborat bo‘ladi. Birinchi uchta bosqich
qo‘shilish va yutilishni rejalashtirish jarayonini, qo‘shilish va yutilishning potensial
ob’ekti bo‘yicha tahliliy ishlarni olib borish, qo‘shilish va yutilish to‘g‘risida muzokaralar
olib borish va zaruriy bitimni tayyorlash va imzolash jarayonlarini o‘z ichiga oladi.
Ikkinchi uchta bosqich bu loyihani amaliy jihatdan amalga oshirishdir. Qo‘shilish yoki
yutilish kelishuvining asosiy bosqichlari quyidagilar:
- Qo‘shilish va yutilish strategiyasini ishlab chiqish;
88
- Qo‘shilish yoki yutilish potensial ob’ektini tahlil qilish;
- Muzokaralar
jarayoni va bitim imzolash;
- Vaziyatni baholash va barqarorlashtirish;
- Integratsiya;
- Keyingi integratsiya.
Qo‘shilish yoki yutilish strategiyasini ishlab chiqish bankning umumiy strategiyasini
aks ettiradi, bu esa bankning bozordagi mavqeini baholash, kuchli va zaif tomonlarini
tahlil qilish, biznesni rivojlantirish imkoniyatlarini va xavflarini ko‘rib chiqish,
raqobatchilarni tahlil qilish zaruriyatini bildiradi. Raqobatchilarni tahlil qilishning standart
shartlariga strategiya, mahsulotlar qatori, mijozlar bazasi, bank mahsulotlarini etkazib
berish texnologiyalarini baholashni o‘z ichiga oladi. Umumbank stratgeyasini shakllanishi
natijalariga ko‘ra, qo‘shilish yoki yutilish maqsadlari shakllanadi: ustuvor vazifalarni
amalga oshirish uchun kim kerak. Agar yangi bozorlarga chiqish ko‘zda tutilgan bo‘lsa,
quyidagilar inobatga olinishi zarur:
- Risk va
daromadlilik nisbati;
- Biznesni rivojlantirish maqsadlari, biznes olib boriladigan asosiy sohalar,
tashkilotning ixtisoslashuvi va imidji;
- O‘z kapitali miqdori va kapitalning etarliligi ko‘rsatkichlariga bo‘lgan talablar
(xalqaro bozorlarga chiqishda davlatlarning tartibga soluvchi organlarining talablarini ham
hisobga olish zarur);
- Qonuniy va normativ baza;
- Milliy va
xalqaro bozorlardagi raqobat;
- Makroiqtisodiy parametrlar va sharoitlar;
- Biznes uchun muhim bo‘lgan mijozlar guruhini marketing tadqiqoti.
Qo‘shilish va yutilish jarayoni strategik, taktik va operatsion darajalarni o‘z ichiga
oladi:
Strategik daraja – ob’ektni tanlash:
- O‘sish strategiyasi
- Qo‘shilish yoki yutilish ob’ektini izlash va baholash
- Kelishuv tarkibini aniqlash;
Taktik daraja – yutilish va stabillashish – integratsiya taktikasi, joriy holatni tahlil
qilish:
- Konseptual reja
- Qismlarga
ajratilgan reja
- Kelishuvni amalga oshirish bo‘yicha chora-tadbirlar rejasi;
Operatsion daraja - biznes turlari integratsiyasi:
- Koordinatsiyalashgan tadbiq etish
- Loyihani amalga oshirilishini oraliq baholash
- O‘zgartirishlar kiritish
- Natijalarni baholash.
Strategik darajada qo‘shilish yoki yutilish ob’ektini tanlash ko‘zda tutiladi, uning
ketidan rivojlanish strategiyasini amalga oshirish yo‘llari izchil tahlil qilinadi. Sotib
oluvchi bank tomonidan shaxsiy strategik maqsadlar baholanadi va qo‘shilayotgan
89
bankning biznesi bilan optimal aloqa aniqlanadi, undan so‘ng qo‘shilish strategiyasi
tanlanadi.
Banklarni qo‘shilish yoki yutilish ko‘rinishida qayta tashkil etish uchun bir qator
omillar sabab bo‘ladi. Qo‘shilish va yutilish sabablarini aniqlash juda muhim, chunki
aynan shu sabablar ikki yoki undan ortiq bankning birlashishi natijasida uning qimmatroq
bo‘lishi sabablarini aks ettiradi. SHuni ta’kidlash joizki, ko‘pchilik qo‘shilish va yutilish
holatlarining asosiy maqsadlaridan biri bu birlashgan banklarning kapitallashgan bahosini
oshirish hisoblanadi.
YUtilish holatida yutayotgan bank moddiy va nomoddiy aktivlarga ega bo‘ladi,
shuningdek bankning tashkiliy strukturasini ham egallab oladi. Moliya nazariyasi nuqtai
nazaridan qaraganda qo‘shilish va yutilish holatlari bu oddiy investitsion qaror hisoblanadi
va unda biror bir bank boshqa bankning jami aktivlariga ega bo‘lish evaziga ma’lum bir
summani to‘laydi (yoki bankrot bankni olayotgan holatda uning zarari va majburiyatlarini
o‘z bo‘yniga oladi). Demak, qo‘shilish ham boshqa investitsion qarorlar kabi bankning sof
joriy qiymatini oshirishga qaratilgan holatdagina amalga oshirilishi zarur.
Endi banklarni tugatish tartibini o‘rganib chiqamiz. Bank ixtiyoriy yoki majburiy
ravishda tugatilishi mumkin. Bunda Markaziy bank tomonidan bank operatsiyalarini
amalga oshirish uchun berilgan litsenziya chaqirib olinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
