Toshkent moliya instituti "bank ishi" kafedrasi "bank ishi"

Kapital tarkibi 
Regulyativ kapital I darajali kapital va II darajali kapitaldan tashkil topadi.  
Regulyativ kapital tarkibiga xavfsiz bo‘lmagan va nosog‘lom bank faoliyatini yuzaga 
kelishiga 
olib 
kelishi 
mumkin 
bo‘lgan 
shartlarni 
(tashkil 
qilinadigan 
jamg‘armalar/zaxiralardan 
belgilangan 
maqsadga 
muvofiq 
foydalanish, 
qarz 
majburiyatlarini  chiqarish  shartlari  va  boshqalar)  bilan  cheklangan  kapital  elementlari 
kiritilishi mumkin emas.  
 I  darajali  kapital  regulyativ  kapitalning  75  foizidan  kam  bo‘lmasligi  lozim.  
II darajali kapital miqdori I darajali kapital miqdorining uchdan bir qismidan oshib ketsa, 
kapitalning oshib ketgan summasi regulyativ kapital hisob–kitobiga kiritilmaydi.  
 I darajali kapital asosiy kapital va qo‘shimcha kapitalni o‘z ichiga oladi.  
 I  darajali  asosiy  kapital  regulyativ  kapitalning  60  foizidan  kam  bo‘lmagan  qismini 
tashkil etishi lozim va u quyidagilarni o‘z ichiga oladi:  
to‘liq to‘langan va muomalaga kiritilgan oddiy aksiyalar;  
qo‘shilgan kapital– joylashtirishda bank aksiyadorlari tomonidan aksiyaning nominal 
narxidan yuqori to‘langan summa;  
taqsimlanmagan foyda:  
                                                           
25
Ш.З.Абдуллаева, А.А.Омонов. Тижорат банклари капитали ва уни бошқариш. –Т.:,«IQTISOD-MOLIYA»,2006. 122 б.
 

---

131 
 
a) bank balansidagi avvalgi yillarning taqsimlanmagan foydasi hisobidan shakllangan 
kapital zaxiralar va boshqa zaxiralar (tekinga olingan mulklar va boshlang‘ich qiymatiga 
nisbatan baholash qiymatining oshgan summasi bundan mustasno);  
b)  to‘lanmagan  dividend  summalari  chiqarib  tashlangan  o‘tgan  yillardan  qolgan 
taqsimlanmagan foyda;  
v) joriy yil zararlari chegirib tashlanadi.  
aksiya  egalari  kamchiligining  birlashgan  korxonalar  aksiyadorlik  hisobvaraqlaridagi 
ulushi.  Bu  ulush  shu’ba  korxonalari  hisobvaraqlari  bank  moliyaviy  hisobotlarida 
birlashtirilganda 
va 
bank 
ulushi 
bunday 
korxonalar 
kapitalining  
100 foizdan kam qismini tashkil qilganda vujudga keladi;  
devalvatsiya zaxirasi.  
I darajali qo‘shimcha kapital o‘z ichiga quyidagilarni oladi:  
nokumulyativ muddatsiz imtiyozli aksiyalar. Bu aksiyalar:  
a) muayyan sotib olish sanasi va shartlariga ega emas;  
b) egasining xohishiga ko‘ra sotib olinishi mumkin emas;  
v)  bank  aksiyadorlari  umumiy  yig‘ilishi  qaroriga  muvofiq  ularga  doir  dividendlar 
to‘lanmasligi mumkin;  
g) ular bo‘yicha o‘tgan davrdagi olinmagan dividendlar to‘lanmaydi;  
d)  chiqarilganiga  10  yildan  kam  bo‘lmagan  va  O‘zbekiston  Respublikasi  Markaziy 
bankining  dastlabki  ruxsati  bilan  sotib  olinadi,  bunda  bank  sotib  olinadigan  summani 
kapitalning  o‘sha  turi  yoki  boshqa  undan  yuqoriroq  turiga  almashtiradi,  yoxud  bank 
kapitalining etarliligi, kapitalning etarliligiga qo‘yilgan minimal talabidan yuqori bo‘lishi 
lozim.  
birinchi marotaba yozilgan aksiyadorlardan olingan, imtiyozli aksiyalarning nominal 
qiymatidan yuqori bo‘lgan bozor narxidagi summa;  
I  darajali  qo‘shimcha  kapitalga  qo‘shilish  me’zonlariga  javob  beruvchi  sho‘‘ba 
korxonalarning  ulushi  (sho‘‘ba  korxonalari  tomonidan  chiqarilgan  va  uchinchi  shaxslar 
ixtiyorida bo‘lgan kapitalga tenglashtirilgan vositalar).  
Dividend  stavkalari  o‘zgarib  turuvchi  imtiyozli  aksiyalar  10  va  11–bandlardagi 
shartlar bajarilishidan qat’i nazar I darajali kapital hisob–kitobiga kiritilmaydi.  
 II darajali kapital quyidagilarni o‘z ichiga oladi:  
joriy  yildagi  sof  foyda,  bunda  bankning  oraliq  moliyaviy  hisoboti  auditorlik 
tekshiruvidan o‘tishi kerak, aks holda bankning joriy yil sof foydasining 50 foizi;  
chegirmalardan  so‘ng  tavakkalchilikni  hisobga  olgan  holda  hisoblab  chiqarilgan 
aktivlar summasining 1,25 foizi miqdordagi umumiy zaxiralar;  
chegirmalardan so‘ng I darajali 100 foizli kapitalning uchdan bir qismidan oshmagan 
miqdorda aralash turdagi majburiyatlar (aksiyadorlik va qarz kapitali tavsiflarini o‘z ichiga 
olgan  vositalar).  I  darajali  kapitalga  kiritilmagan  aralash  turdagi  majburiyatlar,  jumladan 
imtiyozli  aksiyalar,  agarda  ular  quyidagi  shartlarga  javob  bersalar,  II  darajali  kapitalga 
kiritilishi mumkin:  
a) to‘liq to‘langanligi;  
b) garov bilan ta’minlanmaganligi;  

---

132 
 
v)  bank  tugatilganda  ularga  doir  talablar  bank  depozitorlari  va  bank  boshqa 
kreditorlari talablari qondirilgandan so‘ng qondirilishi;  
g) aksiya egasining tashabbusi bilan to‘lanmasligi;  
d)  bankning  barcha  zaxiralarini  qoplashi  va  bankni  to‘lovga  qobiliyatsiz  deb  e’lon 
qilish huquqini bermasligi;  
e)  agar  bank  oxirgi  3  chorak  mobaynida  foyda  olmagan  bo‘lsa,  emitent  xohishiga 
ko‘ra oddiy va imtiyozli aksiyalar bo‘yicha dividendlar (foizlar) to‘lash to‘g‘risidagi qaror 
qabul  qilishda  ushbu  majburiyatlarga  doir  dividendlar  (foizlar)ni  to‘lash  muddati 
kechiktirilishi mumkinligi.  
subordinar  qarz,  bu  bankning  qarz  majburiyatlari  shakli  bo‘lib,  bank  kapitalini 
aniqlash  maqsadida  hisob–kitoblardan  so‘ng  I  darajali  kapitalning  uchdan  bir  qismidan 
oshmasligi  kerak.  II  darajali  kapitalga  kiruvchi  subordinar  qarz  to‘lash  muddati  etib 
kelgunga  qadar  oxirgi  5  yil  davomida  yiliga  20  foizga  kamayib  borishi  shart.  
II  darajali  kapital  tarkibiga  kiruvchi  subordinar  qarz  quyidagi  talablarga  javob  berishi 
lozim:  
a) garov ta’minotiga ega bo‘lmaslik;  
b) bank tugatilayotganda ushbu majburiyatlar bo‘yicha talablar depozitorlar va bank 
boshqa kreditorlari talablari qondirilganidan so‘ng amalga oshirilishi;  
v) boshlang‘ich to‘lov muddati 5 yildan ortiq bo‘lishi;  
g) subordinar qarz Markaziy bankning ruxsati bilan muddatidan avval qaytariladi.  
aktivlarning  boshlang‘ich  qiymatiga  nisbatan  baholash  qiymatining  oshgan 
summasining 45 foizi miqdori.  
Kapitaldan  chegirmalar  kapital  etarliligi  koeffitsientlari  hisoblangunga  qadar  I 
darajali kapitaldan chegirilishi lozim.  
 I darajali kapitaldan chegirmalar o‘z ichiga quyidagilarni oladi:  
nomoddiy aktivlar;  
birlashmagan xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar kapitaliga barcha investitsiyalar summasi, 
shu  jumladan,  bunday  xo‘jalik  yurituvchi  sub’ektlar  kapitalini  tashkil  qiluvchi  qarz 
majburiyatlari;  
boshqa banklarning kapitaliga qilingan investitsiyalar.  
Bunda  I  darajali  kapitaldan  chegirmalar  tarkibiga  O‘zbekiston  Respublikasi 
Prezidentining 2008 yil 18 noyabrdagi “Iqtisodiyot real sektori korxonalarining moliyaviy 
barqarorligini  yanada  oshirish  chora–tadbirlari  to‘g‘risida”  PF–4053–son  Farmoniga 
muvofiq auksion va tanlov savdolarida banklarga realizatsiya qilingan ishlab chiqaruvchi 
bankrot  korxonalar  mol–mulki  negizida  tashkil  qilingan  korxonalarga,  shuningdek 
O‘zbekiston 
Respublikasi 
Prezidentining 
2008 
yil  
19  noyabrdagi  F–4010–son  Farmoyishi  bilan  tasdiqlangan  Iqtisodiy  nochor  korxonalarni 
auksion  va  tanlov  savdolarida  tijorat  banklariga  realizatsiya  qilish  tartibiga  muvofiq 
xo‘jalik  sudlarining  qarorlariga  binoan  kreditor  banklar  balansiga  tugatish  qiymati 
bo‘yicha qabul qilingan ishlab chiqaruvchi bankrot korxonalar mol–mulki negizida tashkil 
etilgan korxonalarga banklarning investitsiyalari kiritilmaydi.