Toshkent moliya instituti "bank ishi" kafedrasi "bank ishi"

Balansdan tashqari vositalar 
Tavakkalchilik  darajasi  hisobga  olingan  aktivlar  summasi  hisob–kitob  qilinganda 
barcha  balansdan  tashqari  vositalar  hisobga  olinadi,  ichki  bozorda  tuzilgan  forvard,  svop 
bitimlari, sotib olingan opsionlar va shunga o‘xshash boshqa (derevativ) vositalar bundan 
mustasno.  
Balansdan tashqari moddalarning tavakkalchilik toifasi quyidagicha aniqlanadi:  

---

135 
 
balansdan  tashqari  moddaning  to‘lanmagan  qoldig‘i  kreditni  hisoblash  omiliga 
ko‘paytiriladi.  Olingan  natija  balansdan  tashqari  moddaning  balans  ekvivalenti  bo‘lib, 
unga  balans  hisob  raqamlari  qoidalariga  muvofiq  tegishli  tavakkalchilik  darajasi 
belgilanadi.  Agar  balansdan  tashqari  vosita  yoki  uning  qismi  4–bobda  belgilanganidek 
kafolatlansa  yoki  garov  bilan  ta’minlansa,  tavakkalchilik  darajasini  belgilash 
kontrpartnyorga  emas,  balki  kafolat  turi  va  tavsifiga  bog‘liq  bo‘ladi.  Past  tavakkalchilik 
omili balansdan tashqari vositaning Markaziy  bank  uchun qulay  garov  yoki kafolat bilan 
ta’minlangan yoki kafolatlangan ma’lum bir qismiga qo‘llanishi mumkin.  
Masalan,  bank  tijorat  buyurtmachi  nomidan  10  mln.  so‘mlik  alohida  depozit 
hisobraqami  bilan  ta’minlangan  moliyaviy  zaxira  akkreditivni  chiqardi.  Bunday 
akkreditivlar  bo‘yicha  kreditni  hisoblash  omili  quyida  ko‘rsatilganidek,  100  foiz 
miqdorida  belgilanadi.  Bankda  alohida  depozit  hisobraqami  bilan  ta’minlangan  balans 
aktivlari  0  foiz  miqdorida  balans  tavakkalchiligi  darajasiga  ega.  Balansning  yakuniy 
tavakkalchilik darajasi 10 million so‘mni kreditni hisoblash omiliga 1,00 (100 foiz) va 0 
foizli tavakkalchilik toifasiga ko‘paytirish orqali aniqlanadi.  
100  foizli  kreditni  hisoblash  omili  qo‘llanadigan  balansdan  tashqari  moddalarga 
quyidagilar kiradi:  
a)  nomidan  kafolatlar  yoki  zaxira  akkreditivi  berilgan  bank  mijozi  bitim  va  boshqa 
majburiyatlarga  muvofiq  holda  uchinchi  tomon  majburiyatlarni  qoplashga  layoqatsiz 
bo‘lsa,  bankning  uchinchi  tomonga  to‘lovlar  to‘g‘risidagi  yuridik  jihatdan  chaqirib 
olinmaydigan  majburiyatlarini  o‘zida  aks  etgan  bevosita  qredit  o‘rnini  bosuvchilar, 
jumladan, umumiy kafolatlar, zaxira akkreditivlari va boshqa shunga o‘xshash bitimlar;  
b)  qayta  sotib  olish  haqidagi  kelishuv  yoki  belgilangan  shartlarda  aktivlarni  bankka 
qaytarish haqidagi kelishuvga muvofiq sotilgan aktivlar;  
v) aktivlarni kelajakda ma’lum bir muddatga sotib olish majburiyati.  
50  foizli  kreditni  hisoblash  omili  qo‘llanadigan  balansdan  tashqari  moddalar 
quyidagilardan iborat:  
a) bitim kafolatlari yoki muayyan bitimga nisbatan akkreditivlar singari bitimlar bilan 
bog‘liq  majburiyatlar.  Bu  majburiyatlar,  agar  nomidan  majburiyatlar  chiqarilgan  bank 
mijozi  nomoliyaviy  tijorat  majburiyatlarini  amalga  oshiraolmagan  bo‘lsa,  bankning 
uchinchi  shaxsga  kompensatsiya  to‘lash  bo‘yicha  chaqirib  olinmaydigan  majburiyatlari 
hisoblanadi.  Masalan,  mol  etkazib  beruvchi  yoki  subpudratchi  sifatida  ma’lum  bir 
funksiya bajarilishini kafolatlovchi akkreditiv;  
b)  boshlang‘ich  to‘lov  muddati  bir  yildan  ortiq  bo‘lgan  kredit  liniyasi  yoki  shunga 
o‘xshash kelishuv singari kredit berishga doir majburiyatlarning bajarilmagan qismi.  
 20  foizli  kreditni  hisoblash  omili  qo‘llaniladigan  balansdan  tashqari  moddalar 
quyidagilardan iborat:  
a) tovarlarni etkazib berish bilan ta’minlangan hujjatli akkreditiv singari savdo bilan 
bog‘liq majburiyatlar. Ular qisqa muddatli yoki o‘zini–o‘zi tugatuvchi bo‘lishi kerak;  
b)  boshlang‘ich  to‘lov  muddati  bir  yil  va  undan  kam  bo‘lgan  kredit  liniyasi  yoki 
shunga  o‘xshash  kelishuv  singari  kredit  berishga  doir  majburiyatlarning  bajarilmagan 
qismi.