Toshkent moliya instituti "bank ishi" kafedrasi "bank ishi"

3.Tijorat banklarida aktiv va passivlarni boshqarish usullari.  
 
Tijorat  banklari  aktiv  va  passiv  operatsiyalarni  shu  jumladan,  likvidlilikni 
kompleks va o‘zaro bog‘liq holda boshqarish zaruriyati shunday izohlanadi. Bank aktiv 
va passivlarini boshqarish asosida bankning jalb qilingan va o‘z mablag‘larini samarali 
joylashtirish masalasi hal etiladi. Buning asosida tijorat banklari moliyaviy resurslarni 
investitsiyalarga, kreditlarga va boshqa aktivlarga joylashtirishi mumkin. 
Aktivlar  va  passivlarni  boshqarishning  asosiy  maqsadi  riskning  eng  past  darajasi 
sharoitida daromadlar va xarajatlar orasidagi ijobiy farqni mumkin qadar oshirish yoki uni 
juda bo‘lmaganda barqaror darajada saqlab turishdan iborat ekanligi ma’lum. 
Likvidlilikni  boshqarish  o‘rganilayotganda  bu  kategoriya  aktiv  va  passivlarni 
boshqarishning  tarkibiy  qismi  ekanligini  esda  tutmoqlik  kerak.  Aktiv  va  passivlarni 
boshqarishdan  asosiy  maqsad  riskning  minimal  darajasini  ta’minlagan  holda  foiz 
tushumlarini va foiz to‘lovlari o‘rtasidagi farqni maksimallashtirish yoki xech bo‘lmasa 
barqaror  darajada  saqlashdan  iboratdir.  Bu  maqsadga  erishishning  muhim  sharti 
depozit  potensialini  oshishini  aktiv  operatsiyalari  kengayishiga  bog‘liqligi  ustidan 
nazorat  o‘rnatishdir.  Halqaro  bank  amaliyotida  banklarning  aktiv  va  passivlarini 
boshqarishning  amaliy  jihatdan  bir  qancha  metodlar  ishlab  chiqilgan.    Jahon 
amaliyotida eng keng tarqalgan quyidagi ikki metod aktiv va passivlarni boshqarishda 
shug‘ullaniladi: 
1. Birlashgan (yagona) manba metodi: 
2. Taqsimlangan manbalar metodi (konvertatsiya): 
Birlashgan manba metodining mazmuni uning nomidan ham anglashiladi. Bunda jalb 
qilingan  va  o‘z  mablag‘lari  turli  aktivlarga  joylashtiriladi.  Birlashgan  manba  metodida 

---

202 
 
banklarning  jalb  qilingan  mablag‘lari  bank  kassassiga  yoki  bankning  vakillik 
hisobvarag‘iga  yig‘iladi  va  ushbu  yig‘ilgan  mablag‘lar  hisobidan  aktiv  operatsiyalar 
amalga  oshiriladi.  Quyidagi  keltirilgan  rasmda  banklarda  aktiv  va  passivlarni 
boshqarishning birlashgan manba metodi aks ettirilgan.