Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliyev pul va banklar

O*z mablagHari maribasi:

• 
  umumiy kapital
  

Asosiy (birinchi darajali) kapital:

• 
  ustav kapitali;
  
• 
  emission daromad;
  
• 
  maxsus zaxiralar;
  
• 
  taqsimlanmagan foyda.
  

Qo^shimcha (ikkinchi darajali) kapital:

• 
  joriy yilning sof foydasi;
  
• 
  qayta baholash zaxirasi;
  
• 
  subordinatsiyalashgan qarz majburiyatlari;
  
• 
  sho*ba korxonalarga qilingan quyilmalar.
  

Yuqoridan korinib turibdiki, tijorat banklari regulyativ kapitali birinchi va ikkinchi darajali kapitaldan tashkil topadi. Iqtisodiy adabiyotlar, me’yoriy hujjatlar va Bazel andozalariga ко Ya birinchi darajali kapital asosiy kapital sifatida ham e’tirof etiladi.

Tijorat banklari asosiy (birinchi darajali) kapitali xalqaro Bazel andozalariga asosan ustav kapitalining tolangan qismi, muddatsiz nekumulyativ imtiyozli aksiya- lar, emission daromad, sof foyda hisobidan shakllantirilgan zaxira summalari va o^gan yillaming taqsimlanmagan foydasidan tashkil topadi.

Tijorat banklari ikkinchi darajali (qo‘shim ch a) kapitali kreditlardan koriladigan zararlami qoplashga moljallan- gan zaxiraning riskka tortilgan aktivlar miqdori 1,25 foizidan oshib ketmaydigan qismi, qayta baholash zaxirasi, subordinatsiyalashgan qarz majburiyatlari va konsolidatsi- yalashgan sho^ba korxonalarini tashkil etish maqsadiga yo^altirilgan qo^ilmalami o‘z ichiga oladi.

O‘zbekiston tijorat banklari kapitalining tarkibi va uning etarliligiga qoyilgan talablar Markaziy bankning 2015 yil 14 iyuldagi “Tijorat banklari kapitalining monandligiga qo^iladigan talablar to‘g‘risida”gi Nizomi asosida tartibga solinadi.

0‘zbekiston tijorat banklari birinchi darajali kapitali tarkibiga xalqaro Bazel andozalaridan farqli olaroq, bankning ustav kapitalidagi valyuta qismiga teng bolgan valyuta aktivlarini qayta baholanish hisobiga tashkil etilgan devalvatsiya zaxirasi alohida manba sifatida e’tirof etiladi. Shuningdek, tijorat banklarining joriy yildagi sof foydasi ikkinchi darajali kapitali tarkibiga kiritilgan.

Mazkur paragraphing poyonida takidlash mumkinki, tijorat banklari pas si v operatsiy atari natijasida aktiv operatsiyalar uchun zarur bolgan resurslami shakllanti- radi, banklaming passiv operatsiyalari xarajatlami keltirib chiqaradi.

2. 
   Tijorat banklarining aktiv operatsiyalari
   

Tijorat banklarining aktiv opertsiyalari - bu banklaming passiv operatsiyalari natijasida shakllantirilgan mablaglarini iqtisodiy jihatdan daromad (foyda) olish maqsadida turli maqsadlarga joylashtirish va likvidligini ta’minlash bilan bogliq operatsiyalardir. Tijorat banklarining aktiv operatsiyalari ulaming faoliyatida juda muhim hisoblanadi. Chunki ular ushbu operatsiyalar orqali daromadlami shakllantiradilar va aktiv operatsiyalar doimo malum darajada risk, ya’ni qarzdoming defolti (tolovga qobiliyatsizlik) bilan bogliq boladi.