Toshkent moliya insituti “Iqdtisodiyot’ kafedrasi “mikroiqtisodiyot. Makroiqtisodiyot” fanidan

Kurs ishining obyekti: firma va uning faoliyati.
Kurs ishining maqsadi: firma faoliyati va uning xususiyatlarini o’rganish
Kurs ishining vazifasi:
-firmalarning faoliyatini o’rganish;
-firmalarning xususiyatlarini o’rganish;
-firmalarning turlarini o’rganish;
-firma daromadini maksimallashtirishni o’rganish;
-firma faoliyati muammolarini tahlil qilish;
Kurs ishining tuzulishi: kirish, asossiy qism(4 ta reja), xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.


Firmalarning tashkilliy-huquqiy asoslari.
Bozor iqtisodiyoti — tovar-pul munosabatlariga asoslangan, turli mulkchilikka hamda iqtisodiy erkinlikka tayangan va raqobat vositasida boshqarilib turuvchi demokratik iqtisodiyot. Bozor iqtisodiyoti insoniyat taraqqiyotida mavjud boʻlgan eng progressiv va istiqbolli tizimdir. Bozor iqtisodiyoti ning asosini tovar ishlab chiqarish tashkil etadi, chunki bu yerda natural xoʻjalik emas, balki tovar xoʻjaligi hukmron boʻladi. Yaratilgan mahsulotlar va xizmatlar tovar shakliga ega boʻladi, yaʼni ular bozorda oldisotdi qilish uchun yaratiladi. Bozor iqtisodiyoti ga barter emas, balki tovar ayirboshlash, yaʼni oldisotdi yuritish xos. Shu bois natural isteʼmol oʻrniga tovar isteʼmoli ustuvorlik qiladi. Bozor iqtisodiyoti ning tayanchi tadbirkorlik boʻlib, u tovar va xizmatlarni bozorga yetkazib berish asosida foyda topishga qaratiladi. Tadbirkorlar maxsus toifani tashkil etadi va odatda, iqtisodiy faol aholining 7—10% ni tashkil etadi. Bozor iqtisodiyoti da har bir kishi oʻz manfaatidan kelib chiqqan holda, qoʻlidan kelgan ishni qilib, ishlab topganini oʻzi oladi. Nimani, qancha ishlab chiqarish, uni qayerda va necha puldan sotilishini bozorda talab belgilaydi. Bozordagi narx talabdan kelib chiqqan holda talab — taklif nisbati asosida shakllanadi. Bozor iqtisodiyoti iqgisodiy subʼyektlar alohidalashganidan ular manfaati toʻqnashadi va shunday sharoitda raqobat paydo boʻladi. Raqobat Bozor iqtisodiyoti ni harakatga soluvchi kuch, uning rivojlanishini taʼminlovchi mexanizm hisoblanadi. Bozor iqtisodiyoti boshqarishning iktisodiy usullariga tayanadi.Bozor mexanizmi iqtisodiy ragʻbatlantirish mexanizmi boʻlib, uning asosiy vositasi puldir. Pul topishga intilish tovar va xizmatlarni koʻplab hamda sifatli qilib ishlab chiqarishni taʼminlaydi.Firma— korxona, kompaniya, xoʻjalik va tijorat tashkilotlarining umumiy nomi. Xodimlar soni, mulk shakllari, huquqiy holati va boshqalarga koʻra xilma-xil firmalar bor. Firmalarda band boʻlgan xodimlar soni 2—3 kishidan 20—30 ming kishigacha boʻlishi mumkin. Firmalar barcha mulk turlari negizida davlat, kooperativ, shirkat, jamoa tashkilotlari va maxalliy davlat idoralari, milliy va chet el bozor iqtisodiyoti sharoitida firma. Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarish omillari yoki ishlab chiqarish resurslari egalarining qarorlarini muvofiqlashtirish uchun mo'ljallangan institutsional birlikdir. 1937 yilda Coles ushbu savolni bergan va unga javob berishga harakat qilgan. Bozor iqtisodiyoti sharoitida firmalar o'rtasidagi muvofiqlashtirish bozor tomonidan talab va taklif mexanizmi asosida amalga oshiriladi. Bozor butun jamiyat manfaatlariga erishish uchun harakatlarni majbur qiladi. Bozorni muvofiqlashtirish jamiyat uchun bepul xarajat qilmaydi, lekin ma'lum tranzaksiya xarajatlarini talab qiladi:
1. Axborotni topish xarajatlari
2. Muzokaralar olib borish
3. Huquqiy qo'llab-quvvatlash, shartnomalarga rioya qilish va ularni himoya qilish
Iqtisodiyotning asosiy sub'ektlaridan biri bu firma. Firma Ishlab chiqarish va tijorat faoliyati bilan shug'ullanadigan va iqtisodiy mustaqillikka ega bo'lgan iqtisodiy sub'ektdir. Daromadni ko'paytirish uchun firma ma'lum iqtisodiy mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun resurslarni birlashtiradi.Firma - bu o'zaro kelishilgan maqsadlarga ega bo'lgan mustaqil bozor o'yinchilarining birlashmasi. Shu nuqtai nazardan, firmani egalari va top menejerlaridan tortib oddiy ishchilarigacha bo'lgan barchishtirokchilarining manfaatlari murosasi deb qarash mumkin.Firma hayotga layoqatli bozor institutidir. Shu munosabat bilan firma o'zini tranzaktsion xarajatlarni minimallashtiradigan shartnomalar tizimi sifatida namoyon qiladi, ya'ni.bozor sharoitlariga eng moslashgan biznes yuritish shakli sifatida.Haqiqiy firmada uning tabiatining to'rtala tomoni ham birga yashaydi va bir-birini to'ldiradi yoki o'zaro aralashadi.Iqtisodiyot firmasi bir qator funktsiyalarni bajaradi:firma ommaviy ishlab chiqarish bilan bog'liq tejashni ta'minlaydi. Zamonaviy sharoitda samarali ishlab chiqarish uchun maxsus jihozlar va ishlab chiqarish binolari, yig'ish liniyalari va mehnatni ko'plab kichik operatsiyalarga bo'lish talab etiladi. Buni o'z-o'zidan amalga oshirish mumkin emas, uning tarkibida mutaxassislar muvofiqlashtiradigan va ishlab chiqarish jarayonining uzluksizligini ta'minlaydigan tashkilotsiz,firma katta hajmdagi ishlab chiqarish uchun resurslarni safarbar qiladi. Hozirgi xususiy biznes-iqtisodiyot sharoitida ishlab chiqarishni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan mablag'larning aksariyati kompaniyalar foydasi yoki kreditlar ko'rinishidagi moliya bozorlaridan keladi. Agar korporatsiyalar har yili yangi loyihalar uchun milliardlab dollar topmasa, samarali xususiy tadbirkorlikni tasavvur qilib bo'lmaydi.faqat firma (ierarxik tashkilot) ichida ishlab chiqarish jarayonini boshqarish mumkin. Menejer - bu ishlab chiqarishni tashkil qiluvchi, yangi g'oyalarni ishlab chiqadigan, yangi mahsulotlar va jarayonlarni yaratadigan, biznes qarorlarini qabul qiladigan va tadbirkorlik faoliyati natijalarini baholaydigan shaxs.Bir ma'noda firma ierarxik tashkilot sifatida bozorning o'z-o'zidan paydo bo'lishiga zid keladi. Firma diqqatni jamlaydi va o'z faoliyati orqali milliy iqtisodiyotda yuzaga keladigan barcha iqtisodiy manfaatlarni amalga oshiradi. Firmalar - bu mehnat, kapital va tadbirkorlik salohiyati qo'llaniladigan joylar. Firma tovarlarni ham, ularni sotib olish uchun sotib olish qobiliyatini ham ishlab chiqaradi. Firmalar jamiyatning cheksiz ehtiyojlarini qondirishga harakat qiladilar va shu bilan birga mavjud ishlab chiqarish omillarining cheklangan imkoniyatlaridan eng oqilona foydalanadilar. Xalq xo'jaligi holati, fan va texnika taraqqiyoti darajasi bilan belgilanadigan o'z faoliyatida o'rtacha samaradorlikka erishadigan firmalar omon qoladi, boshqalari esa vayron bo'ladi. Doimiy ravishda yangi firmalar paydo bo'lib, bankrot bo'lganlar yo'q bo'lib ketadi. Shunday qilib, jamiyat oldida turgan iqtisodiy muammo amalga oshirilmoqda: nimani ishlab chiqarish kerak? qanday ishlab chiqarish kerak? kim uchun ishlab chiqarish kerak?Hozirgi vaqtda "firma" tushunchasi iqtisodiy rivojlanish darajasi har xil bo'lgan mamlakatlarda keng qo'llanilishiga qaramay, eng yaxshi zamonaviy g'arb darsliklari firmaning iqtisodiy nazariyasida munosib o'rin egallamayapti.Ushbu holatni quyidagicha izohlash mumkin. Dastlab firma iqtisodiy faoliyatning tashkiliy shakli va xususiy mulkning kombinatsiyasi bo'lgan. Shundan kelib chiqadiki, mulkdor va uning kompaniyasining manfaatlari bir-biriga to'g'ri keladi. Shu bilan birga, texnologiyaning rivojlanishi, fanni talab qiladigan va texnik jihatdan murakkab mahsulotlarni ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarish jarayonlarining murakkablashishi ishlab chiqarish (va umuman iqtisodiy) faoliyat manfaatlari bilan ishlab chiqarish ob'ektlari egalarining mulkiy manfaatlari o'rtasida sifat jihatidan nomuvofiqlikka olib keldi.Firma eng muhim iqtisodiy institut sifatida jamiyatning institutsional tarkibida uning rivojlanishi uchun bir qator shart-sharoitlarni yaratishni va ularga rioya qilishni talab qiladi.Firmalarning paydo bo'lishi, rivojlanishi va iqtisodiy hayotdan chiqib ketishi jarayonlarini bilish texnik mutaxassislar uchun juda muhimdir, chunki bu firmalarni boshqarish, istiqbolli texnologiyalar va mahsulotlarni aniqlashda texnik va tashkiliy qarorlarni qabul qilish uchun asos yaratadi.Kompaniya o'zining tashkiliy-huquqiy shakli va faoliyatining maqsadiga ega, unga muvofiq u o'zining ichki tuzilishini yaratadi. Tashkiliy shakl - bu tarkibni o'rnatadigan firmaning tuzilishi (bir yoki bir nechta korxona); shakllantirish usuli (individual, sheriklik, korporativ) va o'z kapitalini taqsimlash ierarxiyasi (boshqa korxonadan qaram yoki mustaqil)."Firma" va "korxona" tushunchalari bir xil emas. Korxonani texnologik nuqtai nazardan (bir xil mahsulot ishlab chiqarish, xizmatlar ko'rsatish) etarlicha bir hil faoliyatni amalga oshiradigan ishlab chiqarish tashkiloti deb atash o'rinli. Firma bir-biri bilan mutlaqo bog'liq bo'lmagan (ishlab chiqarish, savdo, moliyaviy) turli xil faoliyat bilan shug'ullanishi va juda xilma-xil mahsulot ishlab chiqarishi mumkin. Masalan, 3M Minnesota, Mining and Manufacturing Co xalqaro korporatsiyasi 60 ming turdagi tovarlarni ishlab chiqaradi: silliqlash materiallari, yopishqoq lentalar, kinokameralar, kompyuterlar uchun disketalar, aks etuvchi yo'l belgilari, tibbiy asbob-uskunalar va boshqa ko'plab narsalar. Odatda, zamonaviy korxonalarning aksariyati u yoki bu firmaning bir qismidir. Agar firma faqat bitta korxonaga ega bo'lsa, unda firma va korxona tushunchalari mos keladi