Toshkent moliya insituti “Iqdtisodiyot’ kafedrasi “mikroiqtisodiyot. Makroiqtisodiyot” fanidan

Firma foydasini oshirishning asosiy yo`llari.
Har bir firmada foydani oshirish bo`yicha rejali chora-tadbirlar ko`zda tutilishi kerak. Umuman olganda, bunday chora-tadbirlar quyidagilardan iborat bo`lishi mumkin:
* ishlab chiqarilayotgan mahsulot miqdorini oshirish;
* ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatini oshirish;
* ortiqcha asbob-uskunalar yoki boshqa mulkni sotib yuborish yoki ijaraga berish;
* moddiy resurslar, ishlab chiqarish quvvatlari va maydonlari, ishchi kuchi va ish vaqtidan unumliroq foydalanish hisobiga mahsulot tannarxini pasaytirish;
* ishlab chiqarishni diversifikatsiya qilish;
* mahsulot bozorini kengaytirish va hokazolar.
Foyda firma faoliyatining muhim iqtisodiy ko`rsatkichi bo`lsada, uning samaradorligini to`la tavsiflab bermaydi. Korxona faoliyati samaradorligini aniqlash uchun natijalarni (foydani) xarajatlar yoki bu natijalarga erishish uchun sarflangan resurslar bilan solishtirish lozim.Firmalar xarajatlarni kamaytirmoqda.Ishga qabul qilinayotganda mehnat shartnomasi bozor munosabatlari asosida bozor iqtisodiyoti doirasida tuziladi, ammo kompaniya ichida bozor munosabatlari ishlamaydi.Bozorning "ko'rinmas qo'li" o'rnini menejerlar rahbariyati egallamoqda. Firmalar bozor munosabatlarining yuqori narxida paydo bo'ladi va kichik, o'rta firmalar ichida ma'muriy muvofiqlashtirish arzonroq. Tranzaktsion xarajatlar firma ichida ham mavjud - bu birinchi navbatda bashorat qilish, rag'batlantirish, nazorat qilish talablari bilan bog'liq va firma o'sishi bilan bu xarajatlar juda tez o'sib boradi. Firmaning juda tez o'sishi bilan firmani tashkil etish xarajatlari foydadan oshib ketadi.Optimal firma hajmi bu tranzaksiya xarajatlari minimal bo'lgan o'lchovdir.Agar bunga erishilmasa, firma juda kichik bo'lsa, ma'muriy muvofiqlashtirish bozordan ko'ra afzalroqdir. Tegmaslik nuqtasi o'tmaguncha ushbu firmalarni birlashtiring.firmaning ishlab chiqargan mahsulotlarini sotishlaridan kelgan tushumlari yigʻindisini umumiy daromad deb ataladi. Ishlab chiqarishni tashkil etish uchun resurslarni sotib olishga toʻlanadigan firma toʻlovlari yigʻindisi umumiy xarajat deyiladi..Firma olgan daromad faqatgina uning xarajatlarini qoplashi kerak degani emas, chunki u oʻz ish faoliyatini foyda olish maqsadida tashkil etadi. Foyda bu umumiy daromaddan umumiy xarajatlarni ayirmasiga teng: Foyda = umumiy daromad - umumiy xarajat Firmaning maqsadi oʻz foydasini iloji boricha koʻproq qilishdir.Firmaning yuqori darajada foyda olishini koʻrib chiqishimiz uchun, biz uning umumiy daromadlarini va umumiy xarajatlarini hisob-kitob qilishimiz kerak. Umumiy daromad oddiygina hisoblanadi: Bu firma ishlab chiqaradigan mahsulotlari miqdorini mahsulot sotilgan narxga koʻpaytirish natijasidir. Agar firma 10000 ta mahsulot ishlab chiqarsa, har bir mahsulotni 2$ dan sotsa, u 20000$ umumiy daromad oladi.Firma oʻz xarajatlarini hisoblaganda, iqtisodiyotning oʻnta tamoyillaridan birini hisobga olishiga toʻgʻri keladi, yaʼni biror narsaning qiymati unga erishish uchun nimadandir voz kechishdir. Bu mahsulotning muqobil qiymati deb ham nomlanadi, ya’ni bu oʻsha birlikni qoʻshib olish uchun voz kechilishi shart boʻlgan narsalarning hammasi, deb qaralishi mumkin. Iqtisodchilar firmaning ishlab chiqarish xarajatlari haqida soʻz yuritganlarida, ular tovarlar va xizmatlarni muqobil xarajatlarini ham inobatga oladilar.Ba’zi firmalarning muqobil xarajatlari ochiq oydin koʻzga tashlanib turadi, boshqalarniki esa, aksincha. Masalan, firma oʻzi uchun zarur boʻlgan mahsulot uchun $1000 toʻlaydi, bu $1000 muqobil xarajat hisoblanadi, chunki firma yana biror narsa sotib olish uchun ushbu $1000dan boshqa foydalanmaydi. Shuningdek, firma sifatli mahsulotlar ishlab chiqarish uchun malakali ishchilarni ishlatadi, firma xarajatlarining ma’lum qismini ishchilar oylik maoshi tashkil qiladi.Firmaning muqobil xarajati firmaning toʻlovlarini toʻlashi uchun kerak boʻladi vabu yaqqol xarajatlar deyiladi.Bozor iqtisodiyotida firmalar asosiy rol o'ynaydi:ishlab chiqarish faoliyati asosan firmalar tomonidan amalga oshiriladi. Firma tushumni yakuniy mahsulotga aylantiradi. U ishlab chiqarish hajmini o'z manfaatlari nuqtai nazaridan optimallashtiradi, tayyor mahsulotning tuzilishi va hajmini belgilaydi,firma resurslarning asosiy iste'molchisidir.Iqtisodiyot samaradorligi darajasi firmalar samaradorligi darajasi bilan belgilanadi.Muayyan darajadagi odatiylik bilan firma tabiatining to'rtta asosiy jihatlari va shunga muvofiq uning faoliyatini tahlil qilishda to'rtta yondashuvni ajratish mumkin.Firma tijorat, ya'ni. foyda olishga yo'naltirilgan tashkilot. Shu nuqtai nazardan, unga tanish ta'rif bilan tavsiflanishi mumkin: firma - bu foyda olish uchun tovarlarni va (yoki) xizmatlarni ishlab chiqarish uchun resurslarni to'playdigan va ishlatadigan tashkilot.,


Xulosa
Bozor iqtisodiyoti sharoitida xar bir xo’jalik yurituvchisub’ektlar ma’lum bir foyda olish maqsadida faoliyat yuritadi.Ushbu faoliyat samarasiga muvofiq foydaga erishadi.Korxonalar faoliyat boshlashdan avval ma’lum bir foyda olishni maqsad qilib qo’yadi.Korxona barcha pul daromadlaridan sarflangan barcha xarajatlar chiqarib tashlangandan keyin qolgan qismi foyda yoki iqtisodiy foyda deb yuritiladi. Tovar va xizmatlar sotilganda ulaarning umuiy qiymati pul daromadlariga, undagi qo’shimcha qiymat esa foyaga aylanadi. Bundan ko’rinib turibdiki foydaning haqiqiy manbayi qo’shimcha maxsulot yoki qo’shimcha qiymatdir.Foyda bozor mexanizmidagi muhim iktisodiy vosita hisoblanadi.Foydaga intilish resurslarni kerakli sohalar oʻrtasida taqsimlanishiga olib keladi. Kapital talab qisqargani uchun narx pasayib foyda kam olinadigan soxalardan chiqib talab oshgan serfoyda sohalarga doimo koʻchib turadi. Bu bilan kerakli tovarlar va xizmatlar yaratiladi, iktisodiyot oʻsadi. Foydaning koʻp boʻlishi mamlakat iqtisodiy salohiyatini va farovoshshgini oshirishga xizmat qiladi.Foydaning tarkib topishi ikki bosqichdan oʻtadi:
Birinchi bosqichda foyda ishlab chiqarish jarayonida yangi qiymatning yaratilish chogʻida vujudga keladi. Yangidan yaratilgan qiymat tarkibidagi qoʻshimcha qiymat foydaning asosiy manbai hisoblanadi, biroq u hali aniq foyda shaklida namoyon boʻlmaydi;
Ikkinchi bosqichda ishlab chiqarish jarayonida yaratilgan foyda tovarlarni sotilgandan soʻng olingan pul daromadi bilan xarajatlarning farqi koʻrinishida toʻliq namoyon boʻladi.
Foydaning o’sishiga, chiqarilayotgan maxsulot umumiy hajmi o’zgarmagan holda ikki yo’l bilan: yoki ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish, yoki narxlarni oshirish hisobiga erishish mumkin korxonaning umumiy foydasidan byudjetga ( asosan soliq to’lovlari ), banklarga (olingan ssuda uchun foiz) to’lovlar va boshhqa majburiyatlar chiqarib tashlansa, korxona sof foydasi qoladi. Buxgalteriya foydasi sotilgan maxsulot uchun tushgan umumiy pul summmasidan ishlab chiqarishning tashqi xarajatari chiqarib tashlanishi natijasidan hosil qilinadi.Shu sababli buxgalteriya foydasi iqtisodiy fodadan ichki xarajatlar miqdoriga ko’proqdir.Bunda ichki xarajatlar har doim o’z ichiga normal foydani ham oladi.
Har bir xo’jalik yurituvchi sub’ekt o’z faoliyati natijasida sof foyda olishga intiladi. Ushbu ko'rsatkich foyda solig'i va boshqa soliqlarni ushlab qolish va soliqqa tortilgan foyda summasidan ushlab qolish asosida aniqlanadi.
Sof foyda - bu korxonaning barcha faoliyatidagi operatsion va operatsion bo'lmagan xarajatlar, shu jumladan mahsulot ishlab chiqarish bilan bog'liq to'g'ridan-to'g'ri va bilvosita xarajatlar, operatsion daromadlar va xarajatlar, ortiqcha xarajatlar, operatsion daromadlar va operatsion bo'lmagan faoliyat.
So'nggi o'n yil ichida Rossiyada bozor munosabatlarining shakllanishi jadal davom etmoqda.Ushbu rivojlanishga tadbirkorlik faoliyati yordam beradi. Firma bozor iqtisodiyotining asosiy bo'g'inidir, chunki faqat firmalar yordamida bozor munosabatlarining jadal rivojlanishi va ishlashi amalga oshiriladi. Bozorda firmaning xatti-harakatlari nafaqat firma xodimlari va tadbirkorlar uchun, balki boshqa sub'ektlar guruhlari uchun ham katta ahamiyatga ega. Mikro darajada ham, makro darajada ham iqtisodiy agentlar tomonidan yetarli qarorlarni ishlab chiqishning zarur sharti bu firmaning xatti-harakatlarini o'rganishdir. Firma iqtisodiy hodisa sifatida iqtisodiyotni mikro darajada tashkil qiladi va birlashtiradi. Firmalar yig'indisi mintaqaviy, milliy va umuman jahon iqtisodiyotining samaradorligini belgilaydi. Firma har doim bozor iqtisodiyotining markazida turadi va uning faoliyati bevosita bozor munosabatlariga ta'sir qiladi.Ushbu ishning maqsadi - iqtisodiy munosabatlarning asosiy sub'ekti sifatida firma tushunchasini ko'rib chiqish va amaldagi firmalarni boshqarish va tashkil etish modellari to'g'risida tasavvurga ega bo'lish uchun korxonalarning turli tasniflarini o'rganish.Zamonaviy iqtisodiyot ancha jadal rivojlanayotgan va rivojlanib boruvchi mexanizm ekan, firmani zamonaviy iqtisodiyotning sub'ekti sifatida ko'rib chiqishda nafaqat nazariy izlanishlarga, balki davriy nashrlarda muntazam ravishda chop etilayotgan ushbu mavzuga oid maqolalarga ham tayanish maqsadga muvofiqdir.
Ushbu ishda bir qator darsliklar va monografiyalardagi hisob-kitoblar bilan bir qatorda Rossiyada eng keng tarqalgan iqtisodiy jurnallarning ma'lumotlaridan foydalanilgan.Bozor iqtisodiyoti bu erkin raqobatga asoslangan iqtisodiyot boʻlib resurslarga xususiy mulkchilik, iqtisodiy faoliyatda va tadbirkorlikda erkinlik, iqtisodiy jarayonlarni tartiblashda va uygʻunlashtirishda bozor mexanizmidan foydalanish bilan tavsiflanadi.