Toshkent kimyo texnologiya instituti

m ₂ – tigelni kul bilan birgalikdagi og‘irligi, g;
m₀ – quruq tigelning og‘irligi, g;
100 – foizga hisoblash koeffitsient.

Ikkita parallel tajriba o‘tkazilganda kulning massaviy ulushi orasidagi nisbiy farq 5% dan oshmasligi kerak.

Ishqoriylikni aniqlash.
Kul solingan tigelga 25 ml 0.1n li HCl ni kulni neytrallash uchun qo‘shamiz, tigelni ustini soat oynasi bilan yopib 1 minut davomida qaynatamiz. Hosil bo‘lgan eritmasini oz-ozdan kolbaga titrlash uchun solamiz.
Kulning ishqoriyligi (X_Щ , %) quyidagi formula orqali hisoblaymiz:

X_щ =

Bu erda: V₁ – taxlil uchun olingan 0,1n HCl eritmasining xajmi, ml;

V₂ – titrlash uchun ketgan 0.1n Na OH xajmi, ml;
m – tekshirilayotgan material og‘irligi, g;
100 – foizga hisoblangan koeffitsient.


Nazorat savollari:
1. Kul miqdori qanday ko‘rsatkich hisoblanadi?
2. Kulning ishqoriyligi qanday formula orqali topiladi?
3. Kul miqdori qanday ko‘rsatgich hisoblanadi?
4. Kulning massaviy ulushiga ta’rif bering?

7- LABORATORIYA ISHI

OZIQ-OVQAT TARKIBIDAGI KALSIY VA MAGNIY MIQDORINI ANIQLASH

Suvning umumiy qattiqligini Ca va Mg tuzlari miqdori tashkil qiladi.
Darsning maqsadi: suvning tarkibidagi karbonat, umumiy va doimiy qattiqliklarini aniqlash usullari bilan tanishishdir.
Darsga kerakli ko’rgazmali qurollar va reaktivlar: Kolbalar, o’lchov silindrlari, byuretka, qog’oz filtr, daxana, gaz gorelkasi, 0,1 n natriy karbonat va natriy gidroksid eritmasi, 0,1 n xlorid kislota eritmasi, 0,25 % li metilrot eritmasi, distillngan suv zarur bo’ladi.
Darsning mazmuni: suvning qattiqligi tarkibida o’chraydigan kalsiy va magniy tuzlarining gidrokarbonat, karbonat, xlorid va sulfatlar kurinishida bo’lishi bilan ifodalanadi. Suvning qattiqligi davlat andoza talablari bo’yicha aniqlanadi. Suvda 3 xil qattiqlik ko’zatiladi:
1. Karbonat qattiqlik deb suvni 1 soat davomida qaynatilganda yuqotgan qattiqligiga aytiladi.
2. Umumiy qattiqlik deb 1 litr suv tarkibidagi tuzlarning umumiy miqdoriga aytiladi.
3. Doimiy qattiqlik deb umumiy qattiqlikdan iborat qattiqlikning ayirmasiga aytiladi.
Suvni qaynatish davomida uning qattiqligi ancha kamayadi. Bu gidrokarbonatlarni parchalanishi natijasida karbonatlarning cho’kmaga tushishi bilan ifodalanadi. Suvning qattiqligi mg/ekv va gradus (^o) larda o’lchanadi. Suvni sanitariya tomonidan baholashda suv qattiqligi 3 guruhga bo’linadi.

1. 
   Yumshoq suv - 0 - 3,5 mg/ekv yoki 0⁰ - 8⁰
   
2. 
   O’rtacha suv - 3,5 - 7,0 mg/ekv yoki 8⁰ - 12⁰
   
3. 
   Qattiq suv - 7,0 - 10,0 mg/ekv yoki 12⁰ - 20⁰
   

Suvning qattiqligi 10,0 mg/ekv va 20⁰ dan yuqori bo’lsa juda qattiq suv hisoblanadi. Suvning 1⁰S qattiqligi deb bir litr suv tarkibida 10 mg kalsiy oksidining (SaO) bo’lishiga aytiladi. 1 mg/ekv 28 mg kalsiy oksidiga teng. Shuning uchun 1 litr suvning qattiqligi - 2,8⁰ ga tengdir.
Organizmdagi tizimlarning normal faoliyati uchun bizga bir qator vitaminlar va foydali elementlar zarurligiga shubhamiz yo‘q. Ammo ko‘p holatlarda biz ushbu faktga unchalik ahamiyat bermaymiz va barcha zarur moddalarni oziq-ovqat mahsulotlaridan olish mumkin deb hisoblashda davom etamiz. Zamonaviy shaharlar ekologiyasi, irsiy moyillik va boshqa omillarni e’tiborga olmagan holda, aksariyat vaziyatlarda o‘zimiz foydali moddalar tanqisligi va buning oqibatida og‘ir xastaliklarning kelib chiqishiga sababchi bo‘lamiz. Bugungi hikoyamizni eng og‘ir hodisalardan biri — organizmdagi kalsiy yetishmovchiligiga bag‘ishlaymiz.