Toshkent kimyo-texnologiya instituti oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi fakulteti

Yog‘larni gidrogenlashning kimyoviy jarayonlari. Yog‘larni gidrogenlash 
jarayoni  vodorod  va  katalizator  ishtirokida  kechadigan  bir  necha  kimyoviy 
reaksiyalar yig‘indisidan iborat:  
1.  To‘yinmagan  yog‘ kislotalarini etilen bog‘lariga vodorodning birikishi.  
           -CH
2
-CH = CH-CH
2
 - + H
2
             – CH
2 
- CH
2 
- CH
2 
- CH
2 
- ;  
   2.  To‘yinmagan  yog‘  kislotalarning  pozitsiya  izomerining  hosil 
bo‘lishi.(uglerod molekulasi zanjirida etilen bog‘i migratsiyasi) 
               -CH
2
-CH = CH-CH
2
-              –CH
2
-CH
2
-CH=CH  ; 
   3. To‘yinmagan yog‘ kislotalar geometrik izomerlarining hosil bo‘lishi (sis-
trans-izomeriya)  
                     -CH
2
-CH            -CH
2
-CH 
      
                     -CH
2
-CH                      CH-CH
2
-  ;  
                   sis forma               trans forma       
  
 

---

 
56 
  4. Uchglitseridda yog‘ kislotalarini qayta taqsimlanishi (pereeti-rifikatsiya) 
Gidrogenlash jarayonida yuqoridagi qayd etilgan uchta reaksiya sodir bo‘ladi. 
Reaksiya  xarakteri  va  intensivligi  glitserid  tarkibi  hamda  gidrogenlanadigan 
yog‘ xususiyatiga bog‘liq bo‘ladi. 
Paxta  yog‘ini gidrogenlashda  yog‘  kislotalari  tarkibini  o‘zgarishi 19-rasmda 
berilgan. 
 
19  – rasm. Paxta yog‘ini gidrogenlashda yog‘ kislotalari tarkibini o‘zgarishi: 
1-olein, 2-to‘yingan kislotalar, 3-linol  
Gidrogenlash jarayonining tezligi. Glitseridlarni gidrogenlash tezligi ulardagi 
yog‘  kislotalari  tarkibiga,  katalizator  aktivligi  va  miqdoriga,  sistemadan  vodorod 
o‘tkazishning  intensivligi  va  uni  yog‘da  bir  tekis  tarkalishiga,  yog‘ni  qizdirish 
haroratiga bog‘liq. 
Katalizator  qancha  aktiv  bo‘lsa,  gidrogenlash  shunchalik  tez  kechadi. 
Katalizator  miqdorini  ko‘payishi,  reaksiyani  tezlashtiradi.  Lekin  katalizator  yog‘ 
massasidan 0,3-0,4 %dan ko‘proq olinsa, reaksiya tezligi sezilarli darajada ortmaydi. 
Harorat  oshishi  bilan  gidrogenlash  tezligi  ham  oshadi.  Sanoatda  gidrogenlash  180-
220
0
S  haroratda  olib  boriladi.  Gidrogenlash  harorati  katalizator  aktivligiga  va  yog‘ 
tabiatiga bog‘liq.