Toshkent kimyo-texnologiya instituti oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi fakulteti

Yog‘li aralashmalarini sovunlash uchun ishqor sarfini xisoblash. Nazariy 
tomondan 1 t yog‘ aralashmasini sovunlashga kerak bo‘lgan NaOH miqdori quyidagi 
formula bilan hisoblanadi. 
I
NaOH
  = 0,714 S.s.   yoki I
NaOH 
= 0,714 N.s. 
bu yerda :     S.s. – yog‘ aralashmasini sovunlanish soni, 
                     0,714 – KON ni NaOHga qayta hisoblash koeffitsienti  
                     (40,0/56,1 = 0,714) 
Yog‘  kislotalaridan  sovun  ishlab  chiqarishda  yog‘larni  sovunlashga  sarf  bo‘lgan 
karbonat sodani va tugal sovunlashga ketgan NaOH miqdori  aniqlanadi. 
I 
Na2SO3
  = I 
NaOH
  =  1,32 /100, 
bu yerda:    K – karbonat sovunlanish darajasi (70-80 %) 
                              1,32– NaOH dan Na
2
SO
3 
ga o‘tish koeffitsienti. 
32
,
1
95
40
2
92
106




 ya’ni 1 kg NaOH o‘rniga 1,32 kg Na
2
SO
3
 ishlatish kerak bo‘ladi. 
 
106 – Na
2
SO
3
 ning molekulyar og‘irligi 
 
40 – NaOHning molekulyar og‘irligi 
92  - kaustik sodadagi NaOH miqdori 
95 – Na
2
SO
3
 dagi soda miqdori 
2 – Na
2
SO
3
 da natriy atomi soni 
Sovunlashga ketgan NaOH miqdori: 
I 
NaOH
 = I 
NaOH
 (100-k)/100 
Shuningdek tayyor sovunda qoladigan erkin ishqorni ham xisobga olish kerak. 
Odatda tayyor sovunda (0,2-0,3 %) ishqor bo‘ladi. 
Suvsiz sovun miqdorini aniqlash.  
 
Sovun hosil bo‘lish reaksiyasi: 
RCOOH + NaOH ===  RCOONa  + H
2
O 
U holda suvsiz sovunni hosil bo‘lishi quyidagicha aniqlanadi 
G
C
 = RCOOH +Na –N 
Yoki G
C
 ishlatilgan yog‘ kislotasi og‘irligiga nisbatan % hisobida 
 
.
.
.
.
100
)
1
(
к
ё
к
к
ё
C
М
М
М
G




       
bu yerda: M
yo.k.
  – yog‘ kislotalarini o‘rtacha molekulyar massasi; M
k
 – ishqor 
metalini molekulyar massasi, 1-vodorodni atom massasi.  
Masalan: M
yo.k.
 = 270 bo‘lsa 
%
1
,
108
270
)
1
23
270
(




C
G
 
 
va tovar xolidagi sovunda (70 %-li) sof sovunni miqdori: 

---

 
154 
%
6
,
75
100
1
,
108
70



C
G
 bo‘ladi 
Sovunni namligi quyidagi formula buyicha aniqlanadi: 
W = 100 –(G
C
 +I
Er
 + Q + A) % 
I
E
 – sovundagi erkin ishqor miqdori, % 
Q – sovunga qo‘shiladigan qo‘shimchalar, % 
A – har-xil aralashmalar miqdori, % 
Masalan: W= 100 – (75,6+0,3+1+1) = 22,1 % ga teng.