Тошкент кимё – технология институти

Asosiy adabiyot 
1. 
"Osnovi texnologii pererabotki plastmass" pod red. V.N.Kuleznyova i 
V.K.Guseva, Moskva, "Ximiya", 1995 g. s.463-484 
Qo`shimcha adabiyot 
2. 
G.A.SHvetsov i dr. "Texnologiya pererabotki plastmass", Moskva, 
"Ximiya", 1988 g. s. 433-456 

---

88 
11-MA`RUZA 
REZINA - KO`P KOMPONENTLI SISTEMA SIFATIDA 
UNI QAYTA ISHLASH
 
"Rezina" - kompozitsion material, ozgina kuch (nagruzka) ta`sirida osonlik 
bilan deformatsiyalaniShi mumkin va o`zini Shaklini katta deformatsiyadan so`ng 
qaytadan tiklaSh qobiliyatiga ega bo`lgan materialdir. Rezina buzilmasdan 
(uzilmasdan) turib (qoldiq deformatsiyasi deyarli yo`q bo`lib) 500-1000% nisbiy 
cho`ziliShga egadir. Ma`lumki, po`lat esa cho`ziliSh jarayonida o`zining 
qayiShqoqligini (uprugaya deformatsiya) atigi 1% ni taShkil etadi. Rezinaning 
bunday xususiyati yuqori elastik xususiyat deb ataladi. Bu ko`rsatkich katta 
ahamiyatga ega. 
Bundan taShhari, rezinani muqim xarakteristikasi - uning kam qattiqligi. Bu 
ko`rsatkich uning deformatsiyasi qayiShqoqlik xususiyatiga ega bo`liShi har xil 
valiklar yasaShda unga teng keladigan material yo`qligidan dalolat beradi. 
Rezina 
yuqori 
iShqalaniSh 
koeffitsentiga 
egadir. 
Suv 
va 
gaz 
o`tkazuvchanliligi,agressiv muqit ta`siriga chidamligi bilan boshqa materiallardan 
ajralib turadi. 
Rezina ko`p komponentli sistema, uni tayyorlaSh va buyum olish ancha 
murakkab va ko`p energiya talab qiladigan jarayonlar qatoriga kiradi. Rezina 
tayyorlaSh uchun yuqori molekulali polimerlar qo`llaniladi. Ulardan Shundaylari 
foydalaniladiki, qattiq (Shishasimon, kristall) holatdan yu?ori elastik qolatga 
o`tiShida past (uy haroratidan past) haroratni taShkil xilgan bo`liShi kerak. Rezina 
tayyorlash uchun qo`llaniladigan elastomerlar odatda kauchuklar deb ataladi. 
Ko`pincha 
kauchuklar 
rezinaga 
aylaniShi 
natijasida 
ularning 
makromolekulalari orasida kimyoviy boq hosil bo`ladi, ya`ni to`rsimon boq hosil 
bo`ladi. 
Kauchukdan taShhari rezina olishda har xil qo`Shimchalar (ingridientlar) 
iShlatiladi. Bular kauchuklarni qayta iShlaSh vaqtida kimyoviy aylaniShga olib 
keladi (plastikligini oshirish, choklaSh va h.k/) va rezina buyumlarining maxsus 
xossalarga ega bo`liShiga sabab bo`ladi. 
Ingridientlar (qoriShmaning tarkibiy kismi) o`zlarining ta`siri bo`yicha 
quyidagilarga bo`linadi: vulkanlovchi agentlarga, vulkanizatsiyani tezlaShtiruvchi 
va aktivlovchi, to`ldiruvchilarga, plastifikatlarga va eskiriShdan saqlovchilarga, 
bularga har xil kimyoviy moddalar kiradi. Bularni qiymati kauchukka nisbatan
birdan to o`nlab protsentlarni taShkil qiladi. 
Fizik-mexanik xossalarini yaxshilash uchun: iShqalaniShga chidamliligini, 
qattiqligini, musnahkamligini va boshqa xossalarini yaxshilash uchun texnik 
uglerod (saja) kukun qolida kam miqdorda qo`Shiladi. 
Ko`p rezina buyumlar faqat rezinadan bo`lmasdan uning tarkibiga tekstil va 
metall armirlovchi materiallar kiritiladi. Misol uchun, avtomobil' Shinasini olsak, 
unda tekstil material (kord) 15-35% ni taShkil qiladi. 

---

89