Тошкент кимё – технология институти

Rezina buyum ishlab chiharishning umumiy sxemasi 
Eng asosiy farq xiluvchi rezinadan buyum iShlab chihariShda mexanik va 
kimyoviy jarayonlarni o`zida mujassam xilganligidir. 
Oldin kauchuklarni maxsus mexanik iShlov-plastikatsiya ta`sirida qayta 
iShlaShda unga kerak bo`lgan texnologik xossalarni beriShdir. 
Oldindan belgilangan komleks xossaga ega bo`lgan rezina olish uchun 
avvalo, kauchuk va aniq tarkibga ega bo`lgan ingriedentlar bilan qoriShma 
tayyorlanadi. 
qoriShdan 
maqsad, 
ingredientlarni 
bir 
tekisda 
polimer 
ichida 
taqsimlaniShini ta`minlaShdir. Kauchuklar choklaniShdan oldin qovuShqoq 
oquvchan xolatda bo`lib, plastik xossaga, ya`ni mexanik qaytmas deformatsiyaga 
ega bo`ladi. Ingredientlar kauchuk massasida suriliSh deformatsiyasi (sdvigovaya 
deformatsiya) ta`sirida bir tekisda taqsimlanadi. Bu jarayon maxsus maShinalarda 
amalga oShiriladi. Kauchuklarni ingredientlar bilan aralaShtiriShda komponentlar 
aralaShiShi bilan bir qatorda bir qancha murakkab fizik-kimyoviy va kimyoviy 
qodisalar sodir bo`ladi. Bular: polimer-strukturaviy o`zgarishlar (mexanik 
kuchlaniSh ta`sirida), rezina komponentlari orasidagi o`zaro ta`sir va boshqa 
qodisalardir. Bu sodir bo`layotgan qodisalar xarakteri qayta iShlaShSharoitiga 
boqliqdir. 
Rezina qoriShmasi asosiy yarim fabrikat qisoblanadi va undan rezina 
buyumlari tayyorlanadi. Rezina qoriShmasi, kauchuklar singari, plastik 
xususiyatga egadirlar. SHuning uchun aniq bir Sharoitda bo`lar har xil usullar 
orqali ShakllaniShi mumkin. Bu ShakllaniShdan zagotovka tayyorlaShda 
foydalaniladi. 
Rezina qoriShmalaridan ShpritslaSh, kalandrlaSh, presslaSh va boshqa 
usullar bilan buyum olish mumkin. Rezina qoriShmasi bilan mato, metall va 
boshqa yuzalarni qoplaShi ham mumkin. 
Rezina buyumlarni olishda asosiy va yakunlovchi jarayon vulkanizatsiya 
qisoblanadi. Vulkanizatsiya jarayonida kauchuk makromolekulalari ko`ndalang 
(poperechniy) kimyoviy boq hosilqilib, vulkanizatsion uch o`lchamli to`r (setka) 
hosilqiladi. Buning natijasida plastik rezina aralaShmasi yuqori elastik rezinaga 
aylanadi. 
SHunday qilib, qayta iShlaSh jarayonining vulkanizatsiya bosqichida qayta 
iShlayotgan maShinada takrorlanmas muqim o`zgariSh, ya`ni material xossasining 
o`zgariShi sodir bo`ladi. 
Vulkanizatsiya oltingugurt hamda aktivlovchi, tezlatuvchi moddalar 
ta`sirida kauchuk makromolekulalari ora uch o`lchamli to`r (setka) hosil bo`ladi, 
bunda issiqlik katta rol' uynaydi. SHuning uchun vulkanlaSh jarayonida 
taShharidan bosim ostida issiqlik beriladi va bu jarayon har xil apparatlarda olib 
boriladi. Ayrim paytlarda ShakllaniSh va vulkanizatsiya jarayoni bir vaqtda olib 
boriladi. 
An`anaviy texnologik jarayonlar bilan bir qatorda rezina buyumlarni 
"qattiq" kauchuklardanolish bilan rezina sanoatida kauchuklarni suvdagi 

---

90 
dispersiyasidan lateksdan buyum tayyorlaSh taraqqiy eta boShladi. Bu usul bilan 
olingan yarim fabrikat kuritiladi, keyin vulkanizatsiyalaShtiriladi. 
Rezina sanoatida organik eritmalarda tayyorlangan rezina aralaShmasi 
eritmalari - rezina elimlari deb ataladi. Ular har xil sohada keng qo`llaniladi. 
SHunga o`xShaSh rezina aralaShmasidan kukun xolida yarim fabrikat olish 
va uni qo`llaSh, suyu? kauchuklarni, quyi molekulali polimerlarni rezina buyumlar 
olishda qo`llaSh katta ahamiyatga egadir.