Toshkent farmatsevtika instituti

Mikroorganizlarning o‘sishi va ko‘payishi

Mikroorganizlarga tatbiqan aytganda “ o‘sish” termini ayrim individ o‘lchamlaring kattalashuvini bildirsa, “ko‘payish” termini populyatsiyadagi individlar sonining ortishini bildiradi. Mikrob hujayrasi o‘sganida uning hajmi sirtidan ko‘ra ancha tez kattalashib boradi, shu munosabat bilan oziq moddalarning hujayra sitoplazmasida taqsimlanishi kamroq samara beradigan bo‘lib qoladi va hujayra bo‘linadi. Uning bo‘linishi oldidan DNK molekulalari 2 baravar ko‘payadi. Bir xil sharoitlarda o‘stirilayotgan turli mikroblarning ko‘payish tezligi har xil.

Bakteriyalar oziqmuhitiga tushirilganida ularning o‘sishi va ko‘payishining ma’lum fazalari tafovut qilinadi:

birinchi faza – latent ( lag-faza ) bo‘lib, bakteriyalarning yangi yashash sharoitlariga moslashuviga to‘g‘ri keladi. Bu davrda bakteriyalar oziq muhi – tiga adaptatsiyalanadi, ularning o‘sishi kuzatilmaydi;

ikkinchi faza - logarifmik o‘sish fazasi, bunda bakteriyalar zo‘r berib o‘sa- di, kattalashadi va ma’lum o‘lchamga yetganidan keyin ikkita qiz hujayraga bo‘lina boshlaydi. Shu davrda bo‘linish doimiy tezlik bilan boradi. Har turdagi bakteriyalar uchun o‘rtacha generatsiya ( yoki ikki hissa ko‘payish ) vaqti har xil. Bu vaqtda bakteriyalar muhitidan oziq moddalarni olib turadi, shuning natijasida muhitda almashinuv mahsulotlari to‘plana boshlaydi;

uchinchi faza – statsionar o‘sish fazasi bo‘lib, bunda kulturalardagi organizmlar soni doim bir xil bo‘lib qolaveradi. Bu davrda oziq muhitida-gi oziq moddalar miqdori ancha kamayadi, to‘planib boradigan almashinuv mahsulotlari esa ko‘payib qoladi.Mikroorganizlarning yashash sharoitlari tobora kamroq qulay bo‘lib boradi. Statsionar fazaning muddati turli bakteriyalarda turlichadir; to‘rtinchi faza – o‘lish fazasi bo‘lib, bunda bakteriya hujayralari tobora kam bo‘lib boradi, ular o‘la boshlaydi. Shu fazaning oxirida o‘layotgan bakte- riyalar soni yashashga qodir hujayralar sonidan ustun bo‘la boshlaydi. Kulturadagi mikroblar bir necha hafta yoki oydan keyin tamomila halok bo‘lib ketishi mumkinki, bu mikrobning turiga, muhit reaksiyasi va boshqa omillarga bog‘liqdir.