Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

 
3- Ma‘ruza 
Dori vositalarning biologik samaradorligi 
 
Reja: 
1.
Biosamaradorlik (BS) tushunchasi 
2.
Dorilar biologik samaradorligining asosiy ko‗rsatkichlari 
3.
Dorilarning biologik samaradorligiga ta‘sir etuvchi omillar 
4.
Dori preparatlarini qo‗llash usulining biologik samaradorlikka ta‘siri 
Biosamaradorlik (BS)
- dorining peroral, in‘eksiya orqali, ingalyasion va boshqa yo‗llar 
bilan organizmga yuborilganda qon oqimiga tushgan dori vositasining bir qismidir. Bilamizki, 
qon tomiriga yuborilganda BS vosita 100% , boshqa yo‗llar bilan (peroral, rektal, mushak 
orasiga va boshq.) nisbatan kam va deyarli ko‗p hollarda 100% bo‗lmagan qismi qon oqimiga 
tushadi. 
Dori vositalarining biologik ta‘siri asosan ularning qon aylanish tizimiga, spetsefik ta‘sir 
ko‗rsatishi lozim bo‗lgan organ va to‗qimaga tushishi xossalari darajasi bilan aniqlanadi. Bu 
preparatlarning biologik samaradorligi haqida tushuncha beradi. Ko‗p hollarda bir xil nomdagi 
va bir xil dozadagi dori vositasining biosamaradorligining turlicha bo‗lishi biosamaradorlik va 
terapevtik faollik orasidagi bog‗liqlikni bildiradi. BJSS jamiyatining yo‗riqnomasi asosida 
biologik samaradorlikning me‘yori (foizlarda) so‗rilgan dori vositasining miqdori , berilgan dori 
tu-ridagi (A), xuddi shu dozada ammo standart dori turida (B), berilgan dori vositasining 
so‗rilish miqdoriganisbati hisoblanadi, ya‘ni BS=(A:B)∙100. Ko‗p hollarda dori vositalarining 
biologik samaradorligini standart va o‗rganilayotgan dori turini qon plazmasidagi miqdorini 
nisbiy o‗rganish yo‗li bilan aniqlanadi. Agarda 100% biologik samaradorlikni namoyon qiluvchi 
standart dori turi sifatida to‗g‗ridan-to‗g‗ri qon tomiriga yuborish mumkin bo‗lgan dori shaklidan 
(vena ichiga yuboriladigan in‘eksion dori turlari, infuziyalar) foydalanilsa, absolyut 
biosamaradorlikni (ABS) aniqlash mumkin bo‗ladi. 
SHuningdek nisbiy biosamaradorlik (NBS) ham asosiy ko‗rsatkichlardan hisoblanadi. U 
nazorat uchun olingan va tadqiqot olib borilayotgan dori moddasining bir-biriga nisbatan 
so‗rilish darajasini harakterlaydi. NBS ishlab chiqarish texnologiyasi o‗zgarganda turli seriyalar 
uchun va turli firmalarda ishlab chiqarilgan dori preparatlarida aniqlanadi.Odatda, NBS dori 
preparatini bir xil usulda organizmga kiritilishida aniqlanadi. Ba‘zan esa NBS dori preparati turli 
yo‗l bilan yuborilganda ham o‗rganiladi. NBS ni aniqlashda dori moddasini bir marotaba yoki 
bir necha marotaba yuborib uning qondagi yoki peshobdagi miqdori natijalaridan foydalanib 
aniqlanadi. 
SHuningdek, NBS qon tomirlariga yuborilmaydigan bir nomdagi ikkita turli dori 
preparatlarining biologik samaradorligini qiyosiy baholash maqsadida ham qo‗llaniladi. 
Peroral yuborilgan asosan jigarda metabolizmga uchraydigan dori preparatlari uchun 
umumiy biosamaradorlik
tushunchasi qo‗llaniladi. Umumiy biosamaradorlik – qabul qilingan va 
so‗rilish jarayonida yuqori metabolizmga uchragan (―ta‘sirli birlamchi o‗tish‖) o‗zgarmagan 
holda, hamda metabolit holida qon oqimiga tushgan preparat dozasining bir qismidir.
 
Dori 
preparatlarining biologik samaradorligini o‗rganishda quyidagi parametrlar asosiy hisoblanadi: 

---

26 

dori vositasining qondagi maksimum (pik) konsentratsiyasi; 

maksimal konsentratsiyaga etish vaqti; 

egri chiziqli yuza ostida plazmadagi yoki qon zardobidagi dori vositasining 
konsentratsiyasini vaqt davomida o‗zgarishi;