Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

mexanokimyo
shug‗ullanadi. 
Qadoqlash va saqlash muddati , hamda qobiq bilan qoplanganligi dori preparatlarining
terapevtik faolligiga sezilarli ta‘sir ko‗rsatadi. Dori preparatlarini tayyorlashda s
ub‟ektiv 
faktorlar
ham o‗ziga xos o‗ringa ega. Ayniqsa bu kichik seriyali ishlab-chiqarishga tegishli. 
Masalan, dorixonada texnologik jarayonlar tanlash, 
mutaxassisning kvalifakatsiyasi va bilim 
darajasi, uning ishlab chiqarish amaliyoti, analitik fikrlashi, vaziyat va hakozolarga
bog‗liq, va 
bu hamma faktorlar ishlab chiqarilayotgan mahsulotning sifatiga ta‘sir ko‗rsatishi mumkin. 
Dori preparatlarini tayyorlashda farmatsevt turli o‗zgaruvchi faktorlarni inobatga olish 
uchun yuqori darajadagi malakaga ega bo‗lishi kerak. 
Farmatsevtik faktorlar va farmakokinetika 
Zamonaviy raqobatbardosh dori vositalarini biologik ob‘ektlar va biologik yuzalar bilan 
ta‘sirida sodir bo‗ladigan biofarmatsevtik jarayonlar mexanizmini chuqur tushunmasdan dori 
preparatlarini yaratish mumkin emas( qon, oqsil, to‗qimalar, shilliq qavat, teri va hakozo). 
SHuning uchun yordamchi moddalar va dori vositalarining oqsillar va turli kletka 
membrana lipidlari bilan ta‘sir mexanizmlarini o‗rganish kerak, shuningdek yordamchi 
moddalarning tarkibi va dori preparatini yuborish usullarini optimallashtirish uchun dori 
preparatlarini farmakokinetikasini o‗rganish kerak. 
Farmakokinetika 
dori moddalarining biosuyuqliklarda va organlarda
 
sifat va miqdor 
o‗zgarishlarini so‗rilish, taqsimlash, biotransfarmatsiya va dori moddalarning organizmdan 
chiqarish bosqichlarini o‗z ichiga
 
olgan, holda o‗rganadi. Biofarmatsiya famakokinetikadan 
farqli ravishda faqatgina bu jarayonlarining sodir bo‗lish sharoitlarini o‗rganadi. 
Zamonaviy biofarmatsevtik tadqiqotlar preparatlarning farmakokinetik xarakteristikalari 
bilan bog‗liqligi va fizik-kimyoviy parametrlari, dori shakllari va ularni yuborish yo‗llari, 
yordamchi moddalar va texnologik jarayonlarni tanlash kabilarga yo‗naltirilgan. Dori 
preparatlarini yaratishda farmakokinetikaning o‗rni, hamda dori vositalarining farmakodinamik 
va farmakokinetik aspektlari N.YA Golovenko, A.I. Tensova, A.D. Nazarov, V.V. CHistyakov, 
V.A. Gorkov, X.U.Aliev, S.M.Mahkamov, M.U.Usubbaev, X.K.Jalilov, M.M.Mirolimov, 
X.M.YUnusova, Z.A.Nazarova, K.S.Mahmudjonova, F. KOzjek, S.Primozic, E. Zathurecky, 
P.G. Welling, J.T. Dolusio va boshqalar ishlarida har tomonlama yoritilgan. 
Preparatlarning farmakologik ta‘siri darajasi, avvalambor, organizmga so‗rilgan dori 
moddasining miqdoriga bog‗liq. O‗z navbatida so‗rilish jarayoniga dori shakli va uning 
yuborilish yo‗li, dori vositasini ajralib chiqishi va transportirovkasini ta‘minlovchi to‗g‗ri tarkib 
tanlash o‗z ta‘sirini ko‗rsatadi. Dori shaklidan dori moddalarining ajralib chiqish tezligiga uning 
fizik-kimyoviy xossalari (masalan, disperslik darajasi, erishi, lipofilligi va hokazolar), yordamchi 

---

22 
moddalarning tabiati va ularning miqdori, hamda organizmning endogen omillari alohida o‗ringa 
ega bo‗ladi. 
So‗rilish jarayoniga ta‘sir o‗tkazuvchi endogen omillar (oshqozon yoki ichakning pH 
muhiti, ularda ovqat , suyuqlik, fermentlarning mavjudligi va hakozo) ga va ularning dori 
preparatlari bilan ta‘siri 3-bobda batafsilroq ko‗rib o‗tiladi. 
Dori preparatlarining terapevtik ta‘sir ko‗rsatishi uchun, dori moddalarini uning 
farmakologik ta‘siri sodir bo‗lishi lozim bo‗lgan kerakli organ va to‗qimalarga etkazish kerak. 
Jarohatlangan organga dori vositalari transport sistemasi bo‗lgan qon orqali etkaziladi. Bu 
sistemaga tushish uchun dori vositasi hujayra to‗qimalari orqali ma‘lum bir masofani bosib 
o‗tishi lozim. Bu esa o‗z navbatida dori preparatini yuborilgan yo‗liga bog‗liq bo‗ladi.
Dori moddalari ichki tomir orqali yuborilganda darhol va to‗liq qonga oqimiga tushadi. 
Boshqa yo‗llar bilan yuborilganda qon oqimiga tushishdan oldin dori moddalari bilogik 
membrana hujayralari va gistogematik to‗siqlardan o‗tishi kerak bo‗ladi. 
Ajralib chiqqan dori moddalari diffuziya yo‗li bilan ustki qatlamga so‗riladi. So‗rilish 
jarayoni organizmning oqsili bilan yoki sitoz yo‗li orqali, passiv diffuziya yordamida sodir 
bo‗ladi. Dori moddalarining so‗rilishi