Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

Preparatning peshob orqali chiqishini tekshirish orqali biologik ta‘sir darajasini aniqlash 
 
Bu usulda dorini biologik ta‘sir darajasini aniqlash uchun quyidagi shartlar bajarilishi 
kerak:
- preparatning hamma qismi yoki ma‘lum bir qismi o‗zgarmay peshob orqali chiqishi;
- har bir analiz olinganda siydik qopchig‗i to‗la bo‗shatilishi;
- analiz olish vaqti va soni qatiy belgilangan bo‗lishi shart; 
Asosan preparatning tanada yarim parchalanish davriga teng vaqt ichida 7 –10 marotaba 
analiz olinadi. Bu vaqt ichida preparatni 99,9% gacha organizmdan chiqariladi.
Taxlil soni ko‗p bo‗lgani maqsadga muvofiq hisoblanadi. CHunki, preparatning 
organizmdagi konsentratsiyasining o‗zgarishi aniq belgilanadi. Siydik qopchig‗ining to‗la 
bo‗shatilganligini kuzatib borishning qiyinligi bu usulning kamchiligi hisoblanadi 
In vivo usulida shamchalarda biologik samaradorlikni aniqlash 
 

---

34 
Efedrin gidroxlorid shamchasi misolida biosamaradorlikni aniqlashni ko‗rib chiqamiz. 
SHamchalarni kakao moyi, lazupol, paxta moyi gidrogenizati kabi 3 xil asosida bir xil 
miqdordagi efedrin gidroxlorid bilan aralashtirib tayyorlanadi. Tajribalar katetrlangan kamida 10 
kg og‗irlikdagi itlarda o‗tkaziladi.
SHamchalar yuborilgandan so‗ng, tajriba boshlangan vaqt belgilanadi. Har 5 daqiqada 25 
daqiqa davomida taxlil uchun peshob olinadi. 
Buzovskiy usulida peshobdagi efedrin gidroxlorid miqdorini aniqlash 
5 ml miqdordagi suyuqlik ekstraksiya maqsadida ajratish voronkasiga solinadi. Eritmaga 
10 % li ammiak eritmasi solib ishqoriy sharoit hosil qilinadi (rN 8,4 – 8,5). SHaroit 
ishqoriyligini esa universal indikator qog‗ozi yoki rN metr orqali o‗lchanadi. So‗ngra, eritmaga 
25 ml xloroform solinib, asta –sekinlik bilan 3 - 5 daqiqa chayqatiladi. 10 daqiqadan so‗ng, 
xloroform qismi suv qismidan ajratilib, chinni idishga quyiladi. 
Ekstraksiya shu usulda yana bir marta qaytariladi. Xloroformli ajratma qum hammomida 
40
0
S haroratda bug‗lantiriladi. Qolgan qoldiqni 5 ml 0,1M xlorid kislotada eritib, filtrlanadi. 
Parallel ravishda tajriba tarkibida efedrin gidroxlorid bo‗lmagan peshob bilan ham olib boriladi. 
Ikkala suyuqlik spektrofotometrda 254 nm to‗lqin uzunligida tekshiriladi. Efedrin 
gidroxloridning 1 ml siydikdagi mkg miqdori quyidagi formula orqali aniqlanadi: 
• 
Do – Tekshiriladigan eritmani optik zichligi.
• 
D
ST
– Standart suyuqlikning optik zichligi.
• 
A – 1 ml standart eritmadagi efedrinning miqdori, g.
• 
S – Ekstraksiya uchun olingan siydikning miqdori, ml.
• 
V – Siydikni umumiy miqdori, ml.
• 
l – Kyuvetani qalinligi, sm.
Bir seriyadagi shamchani tekshirish uchun kamida 2 ta it ishlatiladi. Tekshirish, hamda hisoblash 
natijalari jadvalga tushiriladi, efedrin gidroxloridni peshobdagi miqdor o‗zgarishiga qarab, 
so‗rilish tezligini asos tabiatiga bog‗liqligi to‗g‗risida xulosa qilinadi.