Toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi biofarmatsiya

uch 
turga 
bo‗linadi
 
1. 
Fizik nomutanosiblik
, bunda dori turida o‗zgarish — namlanib qolish, erimaslik, 
aralashmaslik singari xolatlarda namoyon bo‗ladi. 
2. 
Kimyoviy nomutanosiblik
— dori preparat bilan yordamchi modda o‗rtasida yoki dori 
preparat bilan boshqa dori preparati o‗rtasida kimyoviy reaksiya ketishi mumkin. 
3.Farmakologik nomutanosiblik 
-
bunda bir dori turida bir necha ta‘siri, bir biriga zid bo‗lgan 
dori preparatlari berilganda namoyon bo‗ladi.
YOrdamchi modda biologik nuktai nazardan 
zararsiz bo‗lishi kerak!!! 
SHuning uchun hozirgi kunda, har bir yangi yordamchi modda yoki ishlatilayotgan yordamchi 
modda yangi dori preparati bilan birgalikda quyidagi bandlar bo‗yicha tekshirilgandan so‗ng 
qo‗llanishga 
ruxsat 
beriladi: 
1)mutagenlik—yordamchi 
moddaning 
ta‘siri; 
2) teratogenlik — onkologik kasalliklarga sabab bo‗lmasligi; 
3) zaharlilik — zaharli bo‗lmasligi; 
4) allergiya paydo kilmasligi; 
5) yordamchi moddalar iktisodiy nuqtai nazardan arzon, etarli bo‗lishi. 
Asossiz yordamchi moddalarni qo‗shish, birini ikkinchisi bilan almashtirish — ta‘sir kuchining 
pasayishiga, ayrim hollarda dori preparatning umuman ta‘siri yo‗qolishiga olib kelishi mumkin. 
YOrdamchi moddalar dori moddalarning fizik-kimyoviy xususiyatiga, mikdoriga va tayyorlanish 

---

40 
usuliga qarab ishlatiladi.

Ular quyidagi guruhlarga tasniflanadi: 
-
to‗ldiruvchi 
- bog‗lovchi 
- g‗ovaklovchi (erishini yaxshilovchi) 
- sirpantiruvchi 
- moylovchi 
- rang beruvchilar 
7-Ma‘ruza 
Yumshoq dori shakllaridan dori moddasini ajralib chiqishini aniqlash 
 
Reja: 
1.
YUmshoq dorilar xaqida tushuncha 
2.
Rektal jori shakllaridan dori moddasini ajralib chiqishini aniqlash usuli 
3.
SHilliq qavatlar va teriga qo‗yiladigan va yumshoq dori shakllari
 
YUmshoq dori turlari, xususan rektal dori shakllari alohida va sistemali ta‘sir ko‗rsatishi 
mumkinligi biofarmatsevtik nuqtai nazardan ahamiyatli hisoblanadi. Rektal yo‗l bilan 
suppozitoriylardan tashqari surtmalar, klizmalar, turli tamponlar, ko‗piklar, kapsulalar va 
boshqalar organizmga yuboriladi. To‗g‗ri ichak shillig‗i muhitining rN ko‗rsatkichi 7,6-7,9 ga 
teng. 
SHamollash 
davrida 
esa 
bu 
ko‗rsatkich 
6,3-6,6 
ga 
teng 
bo‗ladi.
SHu sababli dori vositasi bu erga tushganida muhitni o‗zgartirib yuborishi mumkinligini 
ununutmaslik lozim bo‗ladi. YUqoridagi hollarda dori vositasining to‗g‗ri taqsimlanishi va 
so‗rilishini boshqarish uchun kerakli choralar ko‗rilishi talab etiladi. Rektal dori preparatlari 
tarkibiga kirgan YUFM lar ichak shilliq suyuqligi bilan o‗zaro ta‘sirga uchrab yuza tarangligini 
pasaytiradi va bu bilan ichakdagi to‗qimalar o‗tkazuvchanligini oshiradi. 
 
Rektal dori preparatlarining absorbsiyasi asosan to‗g‗ri ichakning yuqorigi qismi 
hisoblanadi va bu o‗z navbatida dori moddasining qon oqimiga tushishini va bir qismi jigardan 
o‗tishini bildiradi. Rektal dori preparatining absorbsiyasi natijasida birinchi fazada jigarga atigi 
20% tushadi. Peroral dori preparatlari esa bu fazada 100% jigarga kelib tushadi. Rektal dori 
turlari tarki-biga emulgatorlarning qo‗shilishi bilan absorbsiyalanuvchi vositalar miqdori 45% 
gacha ortishi mumkin. 
Barcha dori preparatlari kabi rektal dori preparatlarida ham absorbsiya jarayoniga dori 
moddasining eruvchanligi, uning molekulasining o‗lchami, zarrachalar o‗lchami, dori 
vositalarining asos bilan o‗zaro ta‘siri kabilar ta‘sir ko‗rsatadi. Agarda asos suvda erimasa 
undagi dori vositasi diffuziya orqali absorbsiyaga uchraydi. Agarda asos suvda erisa, absorbsiya 
erish tezligiga bog‗liq bo‗ladi. 
Rektal dori preparatlarini biologik samaradorligini asoslash qiyin bo‗lishiga qaramasdan, asosga 
qarab shularni aytish mumkin: agar dori vositasi suvda qancha yaxshi erisa uning so‗rilishi 
shuncha tez bo‗ladi.
 
Rektal dorilar so‗rilishida rektal suyuqlik konsentratsiyasi alohida ahamiyat 
kasb etadi. Konsentratsiya qancha yuqori bo‗lsa membrana orqali dori vositasining o‗tishi 
shuncha tez bo‗ladi.
Suppozitoriylar muayyan tarkibini tanlashda asos miqdori va tabiati, yordamchi moddalar va 
dori vositasi xususiyatlari, texnologik jarayon
kabilar ahamiyatli hisoblanadi. Asosning 

---

41 
strukturaviy – mexanik xossalarini yaxshilash maqsadida asosga alyuminiy stearat, magniy 
stearat va boshqa moyli kislotalarning tuzlari qo‗shiladi. 
YUmshoq dori turlaridan linimentlar, surtmalar, kremlar,gellar va pastalar inson organizmi 
yuzasiga qo‗yiladigan dori turlariga kiradi. Ma‘lumki ular asos va yordamchi moddalardan 
tashkil topgan bo‗ladi!!!