Toshkent davlat yuridik

Fuqarolik-huquqiy normalarni sharhlash
va ularning turlari


Fuqarolik-huquqiy normalarni qo‘llash va sharhlash to‘g‘risida
to‘xtalib shuni aytish kerakki, huquqiy normalarni tatbiq etish deganda,
konkret fuqarolik-huquqiy munosabatlarni tegishli huquq normasiga
muvofiq holda tashkil qilinishi va bu munosabat yuzasidan taraflar uchun
majburiy kuchga ega bo‘lgan qaror qabul qilinishi tushuniladi. Fuqarolik
huquqi normalarini qo‘llash vakolatli davlat organlari tomonidan,
chunonchi, sud, prokuratura, xo‘jalik sudi va boshqa organlar, shuningdek,
ba’zi hollarda jamoat tashkilotlari va fuqarolar tomonidan qo‘llaniladi.
Huquq normalarini qo‘llash mazmunan ularga rioya qilishdan faqr
qiladi. Yuqorida ko‘rsatilganidek, faqat muayyan vakolatli organlargina
tatbiq etishlari mumkin bo‘lsa, huquqiy normalarga rioya qilishga har bir
shaxs (fuqaro va tashkilot) majburdir.
Ba’zi holatlarda huquq normasini tegishli huquqiy munosabatga
qo‘llashda uning aniq mazmunini, mohiyatini, ma’nosini aniqlash
zaruriyati vujudga keladi. Huquq normasi ma’nosini aniqlash va
tushuntirishga qonunni sharhlash, deyiladi.
Fuqarolik huquqi normalarini sharhlash sharhlovchi subyektlar,
sharhlash usullari, shuningdek, uning hajmiga qarab farqlanadi.


Normani sharhlovchi subyektlar huquq normalariga rasmiy va
norasmiy sharh beruvchilarga bo‘linadi. Rasmiy sharh vakolatli bo‘lgan
hokimiyat organlari tomonidan berilib, ma’lum darajada majburiy kuchga
ega bo‘ladi. Bunday sharh Oliy Majlis tomonidan beriladi. Ular
Respublika doirasida barcha fuqarolar va tashkilotlar uchun majburiy


1


Мухаммадиев А.А. Фуқаролик кодекси тамойилларининг амал қилиши. Монография. Т.: ТДЮИ, 2007.


4


1





hisoblanadi. Shuningdek, mahalliy Kengashlar tomonidan beriladigan
sharhlar ham rasmiy ayni paytda majburiy hisoblanadi.


Rasmiy sharhning turlaridan biri sud sharhlashidir. Ma’lum bir ishni
hal qilishda sud tomonidan berilgan sharh chiqarilgan qarorning qonuniy
kuchga kirganidan so‘ng mazkur ish bo‘yicha majburiy hisoblanadi.
Ammo kelajakda shunga o‘xshash boshqa ishni hal qilishda, boshqa
sudlar, jumladan, shu sudning o‘zi ham avvalgi ishning hal qilinishiga
qarab masalani yecha olmaydi. Chunki, umumiy harakterda bo‘lgan ba’zi
sharhlar Oliy sud Plenumi tomonidan beriladi. “Sudlar to‘g‘risida”gi
qonunda Oliy sud Plenumi rahbariy tushuntirishlar berishligi ko‘rsatildi.
Shu tartibda qabul qilinadigan qarorlar sudlarda ishlarning bir xilda
ko‘rilishini ta’minlashga qaratilganligi sababli sudlar uchun majburiydir.