Toshkent davlat yuridik

Tarixiy sharhlashda huquq normasi qanday tarixiy vaziyatlarda
qabul qilinganligini belgilash yo‘li bilan aniqlanadi. Sharhlash o‘zining
hajmi bo‘yicha tub ma’nodagi sharhda qonunning ma’nosi uning
ifodalanishi ya’ni, yozilish shakliga aynan to‘g‘ri kelishi kerak.
Cheklangan sharhda qonunning ma’nosi uning ifodalanishiga qaraganda
birmuncha torroq ko‘rinadi. Kengaytirilgan sharhda qonunning mazmuni
uning tub tahririga qaraganda birmuncha kengroq tushuniladi. Masalan,
FKning 115-moddasida: “Bitimning qonun talab qiladigan shakliga rioya
qilmaslik qonunda to‘g‘ridan-to‘g‘ri ko‘rsatilgan holdagina uning haqiqiy
emasligiga sabab bo‘ladi”, deb yozilgan.
Bunda “qonun” so‘zi faqat Oliy Majlis tomonidan qabul qilingan
normativ hujjatnigina bildirmay, balki huquqning boshqa normalarini
o‘zining ta’siriy kuchiga qarab imperativ va dispozitiv normalarga
bo‘linadi. Imperativ normalar, deb ma’lum bir huquqiy munosabatda
qatnashuvchilarning erklari bilan o‘zgartirilishi mumkin bo‘lmagan, qat’i
harakterda bo‘lgan, qat’i buyruq beradigan normalarga aytiladi. Imperativ
normalarga misol qilib “Fuqarolarning huquq layoqatidan yoki muomala
layoqatidan to‘la yoki qisman voz kechishi va huquq layoqati yoki
muomala layoqatini cheklashga qaratilgan boshqa bitimlar o‘z-o‘zidan
haqiqiy emasdir” (FKning 23-moddasi, 3-bandi) - deb aytilgan normani
ko‘rsatish mumkin. Dispozitiv normalar, deb taraflarning o‘z ixtiyorlari
bilan to‘ldirilishi mumkin bo‘lgan va shartnomalarda huquqiy
munosabatlar ishtirokchilarining o‘zaro kelishuvi bo‘yicha tartibga
solinishi mumkinligini ko‘rsatadigan normalarga aytiladi. Masalan,
FKning 223-moddasi 1-bandida ulushli mulkdagi mol-mulk ishtirokchilar
o‘rtasida ularning kelishuviga muvofiq taqsimlanishi mumkin deb
yozilgan. Demak, bu huquqiy normaning mazmuniga ko‘ra umumiy mulk
ishtirokchilari o‘ziga tegishli bo‘lgan ulushini o‘zlarining kelishuviga
muvofiq taqsimlashlari mumkin ekan.