Toshkent davlat yuridik

Yuridik shaxslarning vujudga kelish va bekor boʻlishi


FKning 42-moddasiga asosan yuridik shaxslar mulkdor yoki u vakil
qilgan shaxs tomonidan yoxud vakolatli organning farmoyishi asosida,
shuningdek, qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda tashkil etiladi.


8


0





Yuridik shaxslarni ta’sis etish jarayoni ikki bosqichni oʻz ichiga oladi ular
tayyorlov bosqichi (davlat roʻyxatidan oʻtgungacha boʻlgan jarayon) va
davlat roʻyxatidan oʻtkazish bosqichi (bu bosqichda roʻyxatdan oʻtkazish
uchun taqdim qilingan hujjatlarni vakolatli davlat organi tomonidan qonun
hujjatlari talabiga mosligini tekshirish, mos boʻlgan taqdirda korxonani
yuridik shaxslarning yagona davlat riyestriga kiritish va roʻyxatdan
oʻtganlik toʻgʻrisidagi guvohnomani berish amalga oshiriladi)


Yuridik shaxslar quyidagi usullarda vujudga kelishi mumkin:


1


. Buyruq (farmoyish) orqali. Muassisning buyrugʻi asosida tashkil


etiladigan yuridik shaxslar mazkur usulda vujudga keladi. Bu usulda,
odatda, davlat korxonalari tashkil etiladi. Oʻzbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasi yoki boshqa vakolatli davlat organlarining qarorga
muvofiq tashkil etiladigan korxonalarning vujudga kelishiga mazkur
imperativ harakterdagi farmoyish (qaror, buyruq) korxonani tashkil etish
uchun asos boʻladi. Masalan, Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining


2


013 yil 28 iyo’ndagi, PQ–1990-son qaroriga asosan, Toshkent davlat
yuridik universiteti buyruq asosida tashkil etilgan.
. Murojaat qilish usuli. Bunda muassislar tomonidan tuzilishi


2


kutilayotgan yuridik shaxslarning vujudga kelish imkoniyati qonun
tomonidan oldindan belgilab qoʻyilmagan boʻladi. Ya’ni, yuridik shaxsni
tashkil etish istagida boʻlgan shaxs - muassis qonunda taqiqlanmagan
istalgan faoliyat turiga ixtisoslashgan hamda xohlagan tashkiliy-huquqiy
shakldagi yuridik shaxsni tashkil etishi mumkin. Binobarin, bunday
hollarda davlat organi xuddi shunday yuridik shaxsning tashkil etilish va
etilmasligining maqsadga muvofiqligini tekshirmaydi, faqat uning ta’sis
hujjatlari qonunga muvofiqligi tekshiriladi. Ayni kunlarda Oʻzbekiston
Respublikasi Prezidentining 2006 yil 24 maydagi PQ-357-sonli qaroriga
asosan tashkil etilayotgan korxonalar (banklar va ommaviy axborot
vositalari bundan mustasno) aynan murojaat usuli orqali vujudga
kelmoqda.


3


. Ruxsat olish usuli. Bunday usulda tashkil topadigan yuridik


shaxslarning vujudga kelish imkoniyatlari qonunlarda oldindan belgilab
qoʻyiladi va binobarin, ularning tashkil boʻlish-boʻlmasligi maqsadga
muvofiqligi tekshirilmaydi, balki ta’sis hujjatlarining qonunga muvofiqligi
tekshiriladi, xolos. Hozir yuridik shaxsni tashkil etish maqsadga muvofiq
emas, degan vaj bilan roʻyxatdan oʻtkazish rad etilishiga yoʻl qoʻyilmaydi.
Bu bevosita FKning 44-moddasida oʻz ifodasini topgan. Lekin amalda
ba’zi korxonalar aynan shu usulda tashkil etilmoqda. Mamlakatimizda


8


1





tijorat banklari ruxsat olish usulida tashkil etilmoqda (“Banklar va bank
faoliyati toʻgʻrisida”gi Qonunning 11-moddasi).


Hozirgi kunda yuridik shaxslarni davlat roʻyxatidan oʻtkazishning
uchta shakli amalda qoʻllanilmoqda. Ular soddalashtirilgan (bir darcha),
odatiy va maxsus shakllar (NNT, OAV va boshqalar)dir. Yuridik
shaxslarni davlat roʻyxatidan oʻtkazish tartibi va asoslari Vazirlar
Mahkamasi tomonidan tasdiqlangan nizomlar asosida amalga oshiriladi.
Yuridik shaxslar faoliyatining bekor boʻlishi uni qayta tashkil etish
va tugatish asosida amalga oshiriladi. Yuridik shaxslarning bekor boʻlishi
har doim subyektning tugatilishini topishini anglatishi bilan birga ba’zi
holatlarda yangi subyektning vujudga kelishi uchun asos sifatida
ahamiyatli boʻladi. Yuridik shaxslar bekor boʻlishining birinchi usulida
aynan shu holat roʻy beradi. Qayta tashkil etish orqali yuridik shaxslar
bekor qilinganda vujudga kelgan subyekt oldingi yuridik shaxsning vorisi
sifatida e’tirof etilsa-da, u mutlaqo yangi huquq subyekti sanaladi. Qayta
tashkil etish qoʻshib yuborish, qoʻshib olish, boʻlish, ajratib chiqarish,
tashkiliy huquqiy shaklini oʻzgartirish shakllarida amalga oshirilishi
mumkin (FKning 49-moddasi).
Yuridik shaxs qoʻshib yuborilganda ikki yoki bir necha tashkilot
oʻzining mustaqil ravishda ish olib borishini bekor qiladi va yagona
tashkilotga birlashadi, ularning huquq va majburiyatlari yangidan vujudga
kelgan yuridik shaxsga oʻtadi.
Yuridik shaxs boʻlinganda oʻz faoliyatini bekor qiladi va uning
negizida ikki yoki bir necha yuridik shaxs paydo boʻladi hamda
avvalgisining huquq va majburiyatlari yangidan vujudga kelgan yuridik
shaxslarga oʻtadi.
Yuridik shaxsni qoʻshib olishda bir yuridik shaxsning huquq va
majburiyatlari uni qoʻshib olayotgan yuridik shaxsga oʻtadi hamda qoʻshib
yuborilgan yuridik shaxs oʻzining mustaqil ravishda faoliyat yuritishini
toʻxtatadi.
Ajratib chiqarish shaklida esa faoliyat yuritayotgan yuridik shaxs
tarkibidan mustaqil tashkilot ajralib chiqadi va oʻz holicha yuridik shaxs
huquqini oladi.
Oʻzgartirishda yuridik shaxsning tashkiliy-huquqiy shakli oʻzgaradi.