Toshkent davlat yuridik universiteti

Mulk huquqi
–
shaxsning o‘ziga qarashli mol-mulkka o‘z xohishi bilan va o‘z 
manfaatlarini ko‘zlab egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etish, 
shuningdek, o‘zining mulk huquqini kim tomonidan bo‘lmasin, har qanday buzishni 
bartaraf etishni talab qilish huquqidan iborat 
(O‘zR FKning 164-moddasi).
Ommaviy mulk davlatga tegishli mulkdan iborat bo‘lib, u ikki xil 
ko‘rinishda, ya’ni Oʻzbekiston Respublikasi mulki va munitsipal mulkdan 
tashkil topadi.
Tadbirkorlik faoliyati umumiy mulk, ya’ni bir necha fuqarolar va 
yuridik shaxslarga tegishli bo‘lgan mol-mulk asosida ham amalga 
oshirilishi mumkin. Umumiy mulk birgalikdagi va ulushli mulkdan iborat 
bo‘lishi mumkin.
Mulkiy huquq obyektlari – 
Oʻzbekiston Respublikasi hududidagi yer, yerosti 
boyliklari, ichki suvlar, havo havzasi, o‘simlik va hayvonot dunyosi, imorat va 
inshootlar, mahsulotlar, turar joy va kvartiralar, mahsulot belgilari, sanoat 
namunalari, 
ixtirolar, 
foydali 
modellar, 
sanoat 
namunalari, 
integral 
mikrosxemalarning topologiyasi, seleksiya yutuqlari, mahsulot belgilari va xizmat 
ko‘rsatish belgilari, asbob-uskunalar, moddiy va ma’naviy madaniyat buyumlari, 
pullar, qimmatli qog‘ozlar hamda boshqa mol-mulklar; insonning mehnat qilish 
qobiliyati. 
Mulk huquqi egalari har birining, ularga tegishli bo‘lgan umumiy
mol-mulkdagi ulush (hissa)lari aniq belgilab qo‘yilgan bo‘lsa, bunday 
mulk ulushli mol-mulk deyiladi. Ulushli mol-mulkda qonunga asosan yoki 
ishtirokchilarning kelishuvi bilan ularning ulushlari aniq belgilab 
qo‘yilmagan bo‘lsa, ulushlar teng deb hisoblanadi.
Umumiy qoidaga asosan birgalikdagi mulkka uning egalari birgalashib egalik 
qiladi va foydalanadi. Lekin ular o‘zaro kelishib, boshqacha tartib o‘rnatgan 
bo‘lishlari ham mumkin. Bunday mulkni tasarruf qilishda egalarining roziligi talab 
qilinadi. 

---

98 
Tadbirkorlik faoliyati rivojlanishining taʼsiri ostida birgalikdagi mulk 
huquqi ishtirokchilarining har biriga ularning barchasining roziligi bilan 
ushbu mol-mulk yuzasidan bitimlar tuzish huquqi beriladi. Masalan,
er-xotinga umumiy birgalikdagi mulk huquqida tegishli bo‘lgan mol-mulk 
negizida oilaviy tadbirkorlik amalga oshirilayotganda, ish muomalalarida 
er-xotin nomidan erning yoki xotinning roziligi bilan ulardan biri ishtirok 
etadi, bu rozilik yakka tartibdagi tadbirkor roʻyxatdan o‘tkazilayotganda 
tasdiqlangan bo‘lishi lozim.
Tadbirkorlik faoliyati turli shakldagi mulk huquqi asosida va 
ishtirokida amalga oshirilishi mumkin. Agar tadbirkorlik umumiy mulk 
asosida amalga oshirilsa, har bir tadbirkorning tegishli ulushi belgilab 
qo‘yiladi, shunga muvofiq tadbirkorlikni amalga oshirish natijasida qo‘lga 
kiritilgan daromadlar ham ulushlarning miqdoriga qarab a’zolar o‘rtasida 
taqsimlanadi. 
Oʻzbekiston Respublikasi fuqarolari, jamoalar, ularning birlashmalari, 
jamoat tashkilotlari va diniy tashkilotlar, fuqarolarning oilaviy va o‘zga 
birlashmalari, mahalliy o‘zini o‘zi boshqarish idoralari, xalq 
deputatlarining barcha bo‘g‘indagi kengashlari hamda ular vakolat bergan 
davlat boshqaruvi idoralari, boshqa davlatlar, xalqaro tashkilotlar, boshqa 
davlatlarning yuridik shaxslari va fuqarolari, fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar 
mulkiy huquq subyektlaridir. Bir necha yuridik shaxslar va fuqarolar 
aynan bitta mulkning subyektlari bo‘lishi mumkin. 
Oʻzbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksining
217-moddasiga
muvofiq, agar ulushli mulk ishtirokchilarining ulushlari qonun asosida 
belgilanishi mumkin bo‘lmasa hamda uning barcha ishtirokchilarining 
kelishuvi bilan belgilab qo‘yilgan bo‘lmasa, ulushlar teng deb hisoblanadi. 
Tadbirkorlikni amalga oshirish jarayonida ulushlar haqida nizo kelib 
chiqqan taqdirda bunday nizo umumiy mulk-egalari har birining da’vosi 
boʻyicha sud tomonidan hal qilinadi. 
Agar meros olish, rekvizitsiya yoki musodara qilish natijasida yoki 
boshqa asoslarga ko‘ra davlat bilan fuqaroning yoxud kooperativ va 
boshqa jamoat tashkiloti bilan fuqaroning umumiy mulki tashkil bo‘lib 
qolsa, u holda bunday umumiy mulk paydo bo‘lgan kundan boshlab bir yil 
ichida qonunda ko‘zda tutilgan usullarni qo‘llash yo‘li bilan bekor qilinishi 
lozim edi. Endilikda mol-mulklarni umumlashtirish asosida birgalikda 
tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun keng imkoniyat yaratildi.