Toshkent davlat yuridik universiteti

 

---

36 
 
 
1.3.Soliq huquqi predmeti, usuli va manbalari 
 
Soliq huquqining predmeti.  
O‘zbekiston  Respublikasida  amaldagi  holatdan  kelib  chiqadigan 
bo‘lsak,  soliq  huquqining  mustaqil  soha  sifatida  shakllanayotganini 
ko‘rishimiz mumkin.  
 
Soliq  huquqi  -  bu  soliqlar  va  boshqa  majburiy  to‘lovlarni 
belgilash,  joriy  etish,  hisoblab  chiqarish,  to‘lash  hamda  soliq 
majburiyatlarini 
bajarish 
bilan 
bog‘liq 
bo‘lgan 
ijtimoiy 
munosabatlarni  tartibga  soluvchi  huquqiy  normalar  yig‘indisidan 
iboratdir. 
 
Soliq  huquqining  mazmunini  ochib  berishda  u  orqali  tartibga 
solinadigan  ijtimoiy  munosabatlar  doirasi  (predmeti),  tartibga  solish 
uslubi, tizimi va manbalari to‘g‘risida tushunchalarga ega bo‘lish lozimdir.  
Soliq  huquqi  ma’lum  bir  ijtimoiy  munosabatlar  guruhini  tartibga 
solib, mazkur munosabatlar uning predmetini tashkil etadi.  
Soliq  huquqi  tomonidan  tartibga  solinadigan  munosabatlarga,  ya’ni 
predmetiga  (O‘zbekiston  Respublikasi  Soliq  kodeksi  va  boshqa  qonun 
hujjatlariga tayanib) quyidagilarni kiritish mumkin:  
1)  soliqlar  va  boshqa  majburiy  to‘lovlarni  belgilash  bo‘yicha  yuzaga 
keladigan munosabatlar;  
2) soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni joriy etish bo‘yicha yuzaga 
keladigan munosabatlar;  
3) soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni hisoblab chiqarish bo‘yicha 
yuzaga keladigan munosabatlar;  
4)  Davlat  budjetiga  soliqlarni  to‘lash  bo‘yicha  yuzaga  keladigan 
munosabatlar;  
5) Davlat maqsadli jamg‘armalariga soliqlarni to‘lash bo‘yicha yuzaga 
keladigan munosabatlar;  
6)  soliq  majburiyatlarini  bajarish  (javobgarlikni  belgilash)  bo‘yicha 
yuzaga keladigan munosabatlar.  
Qayd  etilgan  barcha  ijtimoiy  munosabatlarda  davlat  organi  ishtirok 
etadi.  Bu  qonuniydir,  chunki  soliq  solish  davlat  funksiyalarini  amalga 
oshirish shakllaridan biridir.  

---

37 
 
Soliq  sohasida  davlat  nomidan  harakat  qiladigan  va  uning  xohish-
irodasini  ifodalaydigan  davlat  organi  (mansabdor  shaxs)ning  ishtirokisiz, 
soliq  huquqi  predmetini  tashkil  etuvchi  ijtimoiy  munosabatlar  bo‘lishi 
mumkin  emas.  Shu  sababli  ikki  fuqaro  o‘rtasida  vujudga  keladigan, 
xo‘jalik  yurituvchi  subyektlar  o‘rtasida  shartnoma  munosabatlari  soliq 
huquqi  predmetiga  kirmaydi.  Chunki  ular  tegishli  huquq  sohalari 
normalari bilan tartibga solinadi.  
 
Soliq  huquqining  predmeti  –  soliqlar  va  boshqa  majburiy 
to‘lovlarni  belgilash,  joriy  etish,  hisoblab  chiqarish  hamda 
O‘zbekiston  Respublikasining  Davlat  budjetiga  va  davlat  maqsadli 
jamg‘armalariga  to‘lash  bilan  bog‘liq  munosabatlarni,  shuningdek 
soliq  majburiyatlarini  bajarish  bilan  bog‘liq  munosabatlarni  tashkil 
etadi. 
 
Shuningdek,  soliq  huquqi  soliqlar  va  boshqa  majburiy  to‘lovlarni 
belgilash, 
joriy 
etish, 
hisoblab 
chiqarish 
hamda 
O‘zbekiston 
Respublikasining  Davlat  budjetiga  va  davlat  maqsadli  jamg‘armalariga 
to‘lash  bilan  bog‘liq  munosabatlarni,  shuningdek  soliq  majburiyatlarini 
bajarish  bilan  bog‘liq  munosabatlarni  tartibga  soluvchi  normalar 
yig‘indisidan iboratdir.