Тошкент давлат юридик университети

bag‘ishlangan bo‘lib, 35-moddada yer qa’ridan oqilona 
foydalanish va uni muhofaza qilishning asosiy talablari o‘z aksini 
topgan va ular quyidagilardan iborat: 

yer qa’rini geologik jihatdan o‘rganish to‘la-to‘kis bo‘lishini va 
undan kompleks foydalanilishini ta’minlash;

---

190 

foydali qazilmalarning o‘zboshimchalik bilan kovlab olinishiga 
va ular joylashgan maydonlarda imorat qurilishiga yo‘l qo‘ymaslik;

foydali qazilmalar zaxiralarining davlat hisobi yuritilishini 
amalga oshirish;

foydali 
qazilmalar 
zaxiralarini 
tasdiqlash 
va 
geologik 
materiallarning davlat ekspertizasini o‘tkazish;

yer qa’ridan asosiy foydali qazilma va u bilan birga joylashgan 
foydali qazilmalar hamda qo‘shilib chiqadigan foydali komponentlarning 
iqtisodiy jihatdan rentabelli zaxiralari mumkin qadar to‘liq chiqarib 
olinishini ta’minlash;

foydali qazilma konlarini suv bosishdan, suv chiqib ketib to‘lib 
qolishdan, yong‘indan hamda foydali qazilmalar sifatini va konlarning 
sanoat ko‘lamidagi ahamiyatini pasaytiruvchi yoki ularni ishga solishni 
murakkablashtiruvchi boshqa omillardan muhofaza qilish;

yer qa’rida konservatsiya qilib qo’yiladigan foydali qazilmalar 
zaxiralarining, yer qa’ridan foydalanish bilan bog‘liq ishlarni olib borishda 
kon qazilmalari, quduqlar va yer osti inshootlarining saqlanishini 
ta’minlash; 

uglevodorodlar va ularni qayta ishlash asosida hosil qilingan 
mahsulotlarni, boshqa moddalar va materiallarni yer ostida saqlashda, 
chiqindilarni saqlash va ko‘mishda, oqova suvlarni chiqarib tashlashda yer 
qa’ri ifloslanishining oldini olish; 

foydali qazilmalarni kovlab oluvchi korxonalarni va foydali 
qazilmalarni kovlab olish bilan bog‘liq bo‘lmagan yer osti inshootlarini 
tugatish va konservatsiya qilishni belgilangan tartibda o‘tkazish. 
Shuningdek, yer osti boyliklaridan foydalanish va ularni muhofaza 
qilishdagi ekologik-huquqiy talablar “Foydali qazilmalar joylashgan 
maydonlarda imorat qurishga ruhsat berish tartibi to‘g‘risida”gi Nizom va 
“Foydali qazilmalarni qazish chog‘ida yer osti boyliklarini muhofaza 
qilishning yagona qoidalari”ga bag‘ishlangan qarorlarda ham aks 
ettirilgan. 
Yuridik adabiyotlarda amaldagi me’yoriy hujjatlarda aks ettirilgan 
yer osti boyliklaridan foydalanish va muhofaza qilishdagi ekologik-
huquqiy talablarning mohiyati va vazifalariga ko‘ra 4 guruhga ajratib 
ko‘rsatilgan
54
: 

yer osti boyliklarini to‘liq va kompleks holda o‘rganish orqali 
ularni ishlatish yoki konservatsiya qilish orqali muhofazalash; 
54
Nigmatov A. O’zbekiston Respublikasining Ekologik huquqi –Toshkent: “ARNAPRINT” MCHJ, 2004. –B.164. 

---

191 

mineral xomashyolarni qidirish, qazib olish va rekultivatsiya 
qilishni faqatgina ixtisoslashtirilgan davlat organlari nazoratida olib borish 
va ularni amalga oshirish davomida atrof tabiiy muhitning boshqa 
obyektlariga zarar yetkazmaslik; 

ishlatilgan konlarni yoki ularni ekspluatatsiya qilish davomida 
yer uchastkalarini o‘z vaqtida rekultivatsiya qilib borish; 

noyob turdagi mineral boyliklarni va ularning komplekslarini 
alohida muhofaza qilish tartibini o‘rnatish.
Qonun hujjatlarida belgilangan yer osti boyliklaridan foydalanish va 
muhofazalashning ekologik-huquqiy talablarining yuridik va jismoniy 
shaxslar tomonidan bajarilishini nazorat qilish “Yer qa’rini geologik 
jihatdan o‘rganish, undan foydalanish va uni muhofaza qilish ustidan 
davlat nazorati to‘g‘risida”gi Nizomga asosan davlat organlari tomonidan 
amalga oshiriladi.