Toshkent davlat yuridik universiteti jinoyat huquqi

Sudning jazo tayinlash borasidagi faoliyati – qonunga asoslangan 
faoliyatdir. Jinoyat qonuniga, sudlanuvchining jinoiy harakatlarini 
aniq baholash va qonunda belgilangan sanktsiyalarga og„ishmay amal 
qilish – sudning jazoni to„g„ri tayinlashi uchun zarur bo„lgan majburiy 
shartidir. 
Jazo tayinlashning umumiy asoslari deganda muayyan qilmish 
sodir etgan shaxsga nisbatan jazo tayinlashda e‟tiborga olinadigan 
jinoyat va boshqa qonun hujjatlarida nazarda tutilgan normalar 
hamda ushbu shaxsni aybini og„irlashtiruvchi, yengillashtiruvchi, 
jinoyat sodir etish usuli, motivi, yetkazilgan zarar miqdori, hajmi, 
qilmishning xavflilik darajasi, xususiyati va boshqa holatlarning 
majmui tushuniladi.

---

162 
Jinoyat uchun jazo choralari qo‗llash to‗g‗risidagi qonunlarga og‗ishmay amal 
qilish sudlarning eng muhim vazifalaridan biri hisoblanadi. Faqat asosli va odil 
jazo tayinlash orqali jamiyatni jinoiy xurujlardan samarali himoya etish, 
sudlanganlarni tuzatish va qayta tarbiyalashga erishish, sudlanganlar hamda boshqa 
shaxslar tomonidan yangi jinoyatlar sodir etilishining oldini olishni ta‘minlash 
mumkin. Sudlanganlarga qonun sanksiyasida ko‗rsatilgan jazodan ham kamroq 
jazo tayinlash sabablari hukmda asoslantirilishi kerak. Aybdorga nisbatan harbiy 
yoki maxsus unvondan, muayyan huquqdan mahrum etish kabi qo‗shimcha jazolar 
qo‗llash ham muhim ahamiyat kasb etadi. Odil jazo tayinlash respublikada 
qonuniylikni, fuqarolarning xavfsizligi ni va konstitutsiyaviy huquqlarini sud yo‗li 
bilan himoyalashni ta‘minlashning negizi bo‗lib, u javobgarlikni yengillashtiruvchi 
va og‗irlashtiruvchi holatlar majmui hamda aybdorning shaxsiyatini e‘tiborga 
olgan va faqat alohida yondashuv, insonparvarlik va adolat qoidalariga qat‘iy rioya 
qilingan holda belgilanishi zarur. Bunda JK 42-moddasining 2-qismiga muvofiq 
jazo mahkumni axloqan tuzatish, uning jinoiy faoliyatni davom ettirishiga 
to‗sqinlik qilish hamda mahkum, shuningdek boshqa shaxslar yangi jinoyat sodir 
etishining oldini olish maqsadida qo‗llanilishini inobatga olinishi kerak. Bunda 
fuqarolarning hayoti va sog‗lig‗iga tajovuz qilish, poraxo‗rlik, giyohvandlik 
vositalari yoki psixotrop moddalar va qurollar tarqatish, shuningdek respublika 
iqtisodiyotiga zarar yetkazuvchi jinoyatlar alohida xAfv tug‗dirishini nazarda 
tutish kerak. Bunday shaxslarga nisbatan yon bosishning har qanday ko‗rinishlari 
qonuniylikni jiddiy buzish hisoblanadi. Shu bilan birga og‗ir jazo choralari, JK
7-moddasining 3-qismiga asosan boshqa choralarni qo‗llash orqali erishib 
bo‗lmaydigan holdagina tayinlanishi mumkin. Shuningdek, uncha og‗ir bo‗lmagan 
va jiddiy zararli oqibatlarni yuzaga keltirmagan jinoyatlarni sodir etishda aybdor 
deb topilgan hamda jamiyatdan ajratilmagan holda qayta tarbiyalash mumkin 
bo‗lgan shaxslarga, ayollarga, voyaga yetmaganlarga nisbatan ozodlikdan mahrum 
etish bilan bog‗liq bo‗lmagan jazolarni tayinlash uchun qonunda belgilangan 
barcha imkoniyatlardan foydalanilishi shart. Qolaversa, qonunda turli jazolar 
nazarda tutilgan bo‗lsa, ozodlikdan mahrum etish bilan bog‗liq bo‗lmagan jazoni 
qo‗llash masalasi muhokama qilish sudlar uchun majburiy hisoblanadi.