Toshkent davlat yuridik universiteti jinoyat huquqi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

143 
XIV BOB. JINOIY JAZO TUSHUNCHASI VA TIZIMI 
 
 
 
Mazkur mavzuning yuridik texnikum o'quvchilari tomonidan o„rganilishi 
jinoiy jazo tushunchasi, jinoiy jazo tizimi, jazolashdan ko„zlangan maqsad kabi 
tushunchalarni bilish hamda jinoiy jazoga oid qoidalarni to„g„ri qo„llash imkonini 
beradi. 
 
14.1.
Jinoiy jazo tushunchasi, maqsadi 
 
Jazo va uni tayinlash muammosi jinoyat huquqi fanidagi eng murakkab va 
serqirra muammolardan biridir. Uning ahamiyati shu bilan belgilanadiki, jinoyat 
huquqi, eng avvalo, o‗z mohiyatini jinoyat uchun jazo belgilash bilan qo‗rqitish 
hamda jazoni tayinlashda namoyon etadi. Jazo jinoyat sodir etgan shaxs nisbatan 
tayinlanadi. Barcha zamonlarda va davlatlarda shunday bo‗lgan. Jamiyatning 
yashash 
sharoitlari 
qanday 
bo‗lishidan 
qat‘i 
nazar, 
ularga 
qarshi 
huquqbuzarliklardan jamiyatning o‗zini-o‗zi himoya qilish vositasi sifatida jazo 
zarurdir.
Jazo jinoyat sodir etishda aybli deb topilgan shaxsga nisbatan davlat nomidan 
sud hukmi bilan qo‗llaniladigan va mahkumni qonunda nazarda tutilgan muayyan 
huquq va erkinliklardan mahrum qilish yoki ularni cheklashdan iborat majburlov 
chorasidir (O‗zR JK 42-moddasi).
Ko‗rib turganimizdek jazo muayyan jinoyatni sodir etgan shaxsga nisbatan 
davlat nomidan sud hukmi bilan qo‗llaniladigan va har bir turdagi jazo uchun 
qonunda belgilangan huquqiy cheklashlar tizimidan iborat bo‗lgan jinoyatlarning 
oldini olish chorasidir. 
Jinoiy jazo davlat majburlovining eng keskin shakli hisoblanadi. Uning 
zamirida huquqiy tartibotni saqlash zaruriyati yotadi. Ushbu zaruriyat huquq – 
manfaatlar qo‗riqchisi degan umumiy tushunchadan kelib chiqadi. Huquq 
normalari taqiqlash va talab qilish, muayyan harakat yoki harakatsizlikning 
joizligini ko‗rsatish orqali huquqiy ne‘matlarni himoya qiladi. O‗z qoidalari va 
normalariga fuqarolar bo‗ysunishini ta‘minlash uchun huquq kuchga muhtoj 
bo‗ladi. Bu kuchni unga davlat hokimiyati beradi. Davlat hokimiyati huquq 
talablari va taqiqlarini odil sudlov tartibida muayyan jazolash chora-tadbirlari 
orqali amalga oshiriladigan jinoyat-huquqiy normalarga aylantiradi.