104
Suiqasd – bu jinoyat sodir etishga bevosita yo‗naltirilgan hamda shaxsga
bog‗liq bo‗lmagan holatlarga ko‗ra oxiriga yetkazilmagan qasddan sodir etilgan
harakat (harakatsizlik)dir.
Jinoyat sodir etishga suiqasd qilish tamom bo‗lmagan jinoyat turi bo‗lib,
bunda jinoyat sodir etish bevosita boshlangan bo‗ladi. Ya‘ni jinoyat qonuni bilan
muhofaza qilinadigan obyektga tajovuz amalga oshirilib, zarar yetkaziladi yoki
zarar yetkazish xAfvi yuzaga keladi. Jinoyat sodir etishga suiqasd qilishda
muayyan jinoyat obyektiv tomonining bir qismi bajariladi, ya‘ni JK Maxsus qismi
dispozitsiyasida ifodalangan harakat yoki harakatsizlik to‗liq yoki qisman amalga
oshiriladi, biroq shaxs istagan jinoiy natija yuz bermaydi.
Jinoiy natija deganda
nafaqat moddiy tarkibli jinoyatlardagi jinoiy oqibat, balki formal tarkibli
jinoyatlarda harakat yoki harakatsizlik to‗liq amalga oshirilmaganligi nazarda
tutilishi lozim.
Jinoyatga suiqasd qilishning quyidagi obyektiv belgilarini qayd etish lozim:
1) ijtimoiy munosabatlarga zarar yetkazish; 2) jinoyat sodir etish boshlangan
bo‗ladi; 3) dispozitsiyada ifodalangan harakat yoki harakatsizlik amalga oshiriladi;
4) jinoiy oqibat kelib chiqmaydi; 5) shaxsga bog‗liq bo‗lmagan holatlarga ko‗ra
oxirigacha yetkazilmaydi.Quyida mazkur obyektiv belgilar tahlil qilinadi.
1. Ijtimoiy munosabatlarga zarar yetkazish deganda
jinoyatga suiqasd
qilishda jinoyat qonuni bilan muhofaza qilinadigan ijtimoiy munosabatlarga zarar
yetkazish yoki zarar yetkazishning real xAfvi yuzaga kelishi tushunilishi lozim.
2. Jinoyat sodir etishning boshlanganligi deganda
JK Maxsus qism
dispozitsiyasida nazarda tutilgan qilmish (harakat yoki harakatsizlik)ni amalga
oshirish boshlanganligi tushuniladi.
3. Jinoyat kodeksi Maxsus qism dispozitsiyasida ifodalangan qilmish harakat
yoki harakatsizlik qisman yoki to„liq bajarilganligi deganda,
jinoyatga suiqasd
qilish bosqichida jinoyat sodir etish nafaqat boshlangan bo‗lishi, balki, muayyan
harakat yoki harakatsizlik amalga oshirilgan bo‗lishi talab etiladi. Amalga
oshirilgan qilmish jinoyat tarkibi obyektiv tomonining zaruriy belgisi bo‗lishi
lozim. Harakat yoki harakatsizlikning to‗liq bajarilmaganligi deganda, jinoiy
qilmish oxiriga yetkazilishi bir necha harakatlar bajarish talab etiladigan murakkab
tarkibli jinoyatlarda harakat yoki harakatsizlikning qisman
bajarilganligi nazarda
tutilishi lozim
4. Jinoiy oqibat kelib chiqmaganligi deganda
sodir etilgan harakat yoki
harakatsizlik natijasida shaxs kelib chiqishini istagan jinoiy oqibat yuz bermagan
bo‗lishi lozim. Yuz bermagan jinoiy oqibat jinoyat tarkibi obyektiv tomonining
zaruriy belgisi bo‗lishi lozim.
To‗g‗ri qasddan sodir etiladigan jinoyat boshlanib, shaxsga bog‘liq
bo‗lmagan holatlarga ko‘ra ijtimoiy xavfli harakat yoki harakatsizlik to‘liq
amalga oshirilmagan yoki shaxs istagan jinoiy oqibat kelib chiqmagan bo‘lsa,
jinoyat sodir etishga suiqasd qilish deb topiladi.
105
5. Jinoiy qilmishning shaxsga bog„liq bo„lmagan holatlarga ko„ra oxirigacha
yetkazilmaganligi
belgisi jinoyatga suiqasd qilishning o‗ziga
xos xususiyatini
ifodalaydi.
jinoyatga suiqasd qilish faqat to‗g‗ri qasddan sodir etiladi. Shaxs qilmishining
ijtimoiy xavflilik xususiyatini anglaydi, ijtimoiy xavfli oqibat yuz berishini istab,
jinoyat sodir etishni boshlaydi, muayyan harakat yoki harakatsizlik amalga
oshiriladi, biroq shaxsga bog‗liq bo‗lmagan obyektiv holatlarga ko‗ra shaxs istagan
jinoiy oqibat yuz bermaydi yoki ijtimoiy xavfli qilmish to‗liq bajarilmaydi. To‗g‗ri
qasd egri qasddan irodaviy xususiyatiga ko‗ra farqlanadi. Egri qasdda ijtimoiy
xavfli oqibat yuz berishi mumkinligini anglasa-da, oqibat yuz berishini istamaydi,
unga ongli ravishda yo‗l qo‗yib beradi. Faqat moddiy tarkibli
jinoyatlargina egri
qasddan sodir etilishi mumkin. Shunday ekan shaxs muayyan oqibat yuz berishini
istamasdan harakat qilib, jinoiy qilmish oxirigacha yetkazilmagan hollarda, jinoiy
javobgarlik yuz bermaydi. Oqibatni istamasdan harakat qilish mumkin emas.
Ijtimoiy xavfli qilmish egri qasddan sodir etilmaydi. Egri qasd faqatgina jinoiy
huquqiy oqibatlar yuz bergandagina namoyon bo‗ladi va jinoiy huquqiy ahamiyat
kasb etadi. Shuning uchun qasddan sodir etilgan va yuz bergan ijtimoiy xavfli
oqibatga nisbatan egri qasddan munosabatda bo‗lgan qilmish sifatida so‗z yuritish
o‗rinli hisoblanadi. Demak, egri qasddan sodir etiladigan jinoyatlarda jinoyat sodir
etishga suiqasd qilish bosqichi mavjud bo‗lmaydi.
Jinoyatga suiqasd qilishning subyektiv tomoni ikkita belgi bilan ifodalanadi:
1. Shaxsda jinoyatni
sodir etishga qaratilgan
to„g„ri qasd
ning mavjudligi.
Shaxs harakat yoki harakatsizligi JK Maxsus qismida nazarda tutilgan muayyan
jinoyatni sodir etishga qaratilgan bo‗lib, qilmishining ijtimoiy xavflilik
xususiyatini anglaydi, mazkur harakat (harakatsizlik)ni bajarishni va oxirigacha
yetkazishni istaydi. Yoki shaxsning qasdi ijtimoiy xavfli zararning yuz berishi
mumkinligi yoki muqarrarligiga ko‗zi yetishi va yuz berishini istashi;
2. Shaxsning maqsadi to‗g‗ri qasddan sodir etiladigan
jinoyatni bajarishga
bevosita qaratilgan harakatlar (harakatsizlik)ni bajarish va jinoyatni oxiriga
yetkazish.
Jinoyat huquqi nazariyasida jinoyat sodir etishga suiqasd qilish bir necha
turlarga ajratiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
