Тошкент давлат юридик университети фуқаролик ҳУҚУҚИ дарслик II қисм

3 §. Тақдим қилиш ҳуқуқи бўйича ворислик, мерос трансмиссияси

ФКнинг 1140-моддасида тақдим қилиш ҳуқуқи бўйича ворислик тушунчаси келтириб ўтилган. Унга мувофиқ қонун бўйича меросхўр мерос очилганга қадар вафот этган тақдирда, унга тегишли улуш унинг авлодларига ўтишини назарда тутади. Ушбу қоидалар васият бўйича меросхўр мерос очилгунга қадар вафот этган тақдирда қўлланилмайди. Шунингдек, тақдим қилиш ҳуқуқи бўйича ворислар доираси қонун бўйича чегараланган. Яъни, бола, навера, чевара, эвара меросхўрлигида тақдим қилиш ҳуқуқи қариндошлик даражаси чекланмаган ҳолда амал қилади, ён қариндошлик бўйича меросхўрликда тақдим қилиш ҳуқуқига мерос қолдирувчининг туғишган ака-укалари (опа-сингиллари) номидан унинг жиянлари ёхуд мерос қолдирувчининг туғишган амакиси (тоғаси) ёки аммаси (холаси) номидан унинг амакиваччалари (тоғаваччалари) ва аммаваччалари (холаваччалари) эга бўладилар. Яъни, ўғилдан олдин вафот этган отанинг улуши учун марҳумнинг ака-ука, опа-сингиллари ворисликка чақирилмайди, балки улар иккинчи навбат сифатида мерос олишга чақирилади.

Қолаверса тақдим қилиш ҳуқуқи бўйича ворисликда улуш тақдим қилинаётган қонун бўйича меросхўр билан бир хил даражада қариндош бўлган авлодлар ўртасида тенг тақсимланади. Мисол учун биринчи навбат ворислар икки нафар битта тақдим қилинаётган ҳуқуққа нисбатан икки нафар меросхўр бўлган тақдирда, мерос мол-мулки учга бўлинади ва тақдим қилинаётган улуш шу улушни олишга чақирилганлар, яъни икки нафар тақдим қилиш ҳуқуқи бўйича ворислар ўртасида тенг тақсимланади
Мерос трансмиссияси. Амалиётда баъзан шундай ҳолатлар ҳам учраб турадики меросхўр мерос очилганидан сўнг уни қабул қилишга улгурмасдан ўзи ҳам вафот этади. Бундай вазиятларда қонунчилик мерос трансмиссияси тартибида ворислик ҳуқуқи вужудга келишини назарда тутган. Яъни, васиятнома бўйича ёки қонун бўйича ворисликка чақирилган меросхўр мерос очилганидан кейин уни қабул қилиб олишга улгурмасдан вафот этган бўлса, унга тегиши керак бўлган меросни қабул қилиб олиш ҳуқуқи унинг қонун бўйича меросхўрларига, агар барча мерос мол-мулк васият қилинган бўлса, унинг васият бўйича меросхўрларига ўтади. Меросхўрнинг мероснинг бир қисмини мажбурий улуш сифатида қабул қилиб олиш ҳуқуқи мерос трансмиссияси бўйича унинг меросхўрларига ўтмайди. Мерос транмиссияси тақдим қилиш ҳуқуқи бўйича ворисликдан фарқли ўлароқ, мерос очилганидан кейин меросни эгалламасдан вафот этган меросхўрларнинг улушини уларнинг қонун бўйича ворисларига ёки васият бўйича ворисларига ўтишини назарда тутади.