Toshkent davlat yuridik instituti o. T. Xusanov

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar. 
1. Respublikaning moliya tizimi nima? 
2. Moliya tiimida pul-kredit tizimining o„rni nimadan iborat?
3. Davlat byudjeti nima? 
4. Davlat byudjetining tarkibiy qismlari nimalardan iborat? 
5. Byudjet to„g„risidagi hujjat qanday vujudga keladi? 
6. Soliq tizimi nima? 
7. Soliqlar qanday joriy qilinadi? 
8. Bank tizimi nima? 
9. Moliya-bank tizimini rivojlantirish bo„yicha davlat siyosati qanday?
10. Soliq tizimini rivojlantirish bo„yicha qanday ishlar olib borilmoqda? 

---

546 
XXIX bob. Mudofaa va xavfsizlik 
 
§ 1. Milliy xavfsizlik taraqqiyot garovi 
Har bir mamlakatda milliy xavfsizlikni ta'minlash asosiy masala bo„lib, 
bunda davlat asosiy rolni o„ynaydi. 
“O„zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligini mustahkamlash, uning 
hududida barqarorlikni ta'minlash, mamlakatimizning jahon xo„jaligi tizimida va 
jahon hamjamiyatida munosib joyni egallashga erishish - davrimizning asosiy 
vazifasidir”
1
– deb bu masalani ahamiyatini ko„rsatib bergan edi Prezident. 
Shuning uchun, dastlabki yillardan boshlab milliy xavfsizlikni ta'minlash 
konsepsiyasini ishlab chiqish, uning asosini yaratuvchi qonunlarni yaratish ishlari 
amalga oshirildi. Milliy xavfsizlik masalasida yagona davlat siyosati bo„lishiga, 
barcha siyosiy, iqtisodiy, tashkiliy, harbiy, huquqiy va boshqa chora-tadbirlarni 
uyg„unlashgan tizimini yaratishga erishish yo„lidan borildi. 
Milliy xavfsizlik ko„p jihatdan Vatanimiz mudofaa qudratini asosi – 
mamlakatning iqtisodiy qudratiga bog„liq. Shuning uchun iqtisodiy qudratni 
rivojlantirish ishlari to„xtovsiz olib borildi.
Mamlakatimiz xavfsizligini ta'minlashning asosi - yoshlar ekanligiga e'tibor 
etilib, yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashga alohida e'tibor berildi. 
Milliy xavfsizlikni ta'minlash maqsadida jahondagi mamlakatlar, xalqaro 
tashkilotlar bilan yaqindan aloqalar o„rnatildi. 
Milliy xavfsizlikni ta'minlash bo„yicha davlat siyosati va uning uzoq yillarga 
mo„ljallangan strategiyasi tamoyillari 1995-yil 24-fevralda bo„lib o„tgan Oliy 
Majlisning sessiyasida aniq bayon qilib berildi. 
1996-yil 24-aprelda Oliy Majlis sessiyasida “Milliy xavfsizlik to„g„risida”gi 
qonun muhokamaga qo„yildi. 1997-yil avgust oyidagi Oliy Majlis sessiyasida esa 
Respublikaning milliy xavfsizlik konsepsiyasi qabul qilindi. Milliy xavfsizlik endi 
faqat davlat xavfsizligini ko„zda tutmay, shaxs huquq va erkinliklarini; jamiyatni 
1
Каримов И.А. Ўзбекистоннинг сиѐсий-ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг асосий тамойиллари. Т.: 
Ўзбкистон. 1995, 58-бет.

---

547 
moddiy va ma'naviy boyliklarini; davlatning Konstitutsiyaviy tuzumi, suveriniteti, 
hududiy yaxlitligini saqlashni ham ko„zda tutadi. 
“Demokratik va ijtimoiy-iqtisodiy o„zgarishlarni amalga oshirish, ma'naviy 
taraqqiyotga erishish, shuningdek, O„zbekistonning jahon hamjamiyati bilan 
hamkorligini kuchaytirishining asosiy sharti va garovi - mamlakatimizning 
xavfsizligini ta'minlash, jamiyatimizda tinchlik, barqarorlik, millatlar va fuqarolar 
o„rtasida totuvlikni saqlash va ko„z qorachig„iday asrashdir”
1
– degan 
Prezidentimiz so„zlari mamlakatimiz xavfsizligining ahamiyatini yanada to„laroq 
ko„rsatadi. 
Mamlakat milliy xavfsizligini saqlashda davlatning olib boradigan tashqi 
siyosati ham muhim rol o„ynaydi. Shu tufayli milliy xavfsizligini saqlash bilan 
bog„liq davlatimizning tashqi siyosatini ustuvor yo„nalishlari, 2005-yildagi Oliy 
Majlis Palatalarining qo„shma majlisida Prezident tomonidan ko„rsatib o„tildi.
Ma'ruzada O„zbekiston tashqi siyostining mazmuni, maqsadi bitta – u ham 
bo„lsa O„zbekiston manfaatidir deb alohida qayd qilindi. Hamda O„zbekistonning 
xavfsizligi Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikka, qo„shni davlatlardagi 
axvolga
 
bog„liqligi, O„zbkistonning xavfsiligini ta'minlash yo„lida xalqaro va 
mintaqaviy tashkilotlar bilan hamkorlikni kuchaytirish zarurligi haqida e'tirof 
etildi. 
Xavfsizlik va uning ta'minlash usullaridan bo„lgan mudofaa ahamiyati 
yuqoriligi e'tiborga olinib, shu masalalarning asoslari Konstitutsiyaviy tartibda 
mustahkamlangan. 
O„zbekiston Konstitutsiyasi mudofaa va xavfsizlikka alohida XXVII bobni 
ajratgan. 
O„zbekiston davlat suverenitetining va hududiy yaxlitligining, aholini tinch 
hayoti va xavfsizligini himoya qilish Konstitutsiyaviy normada o„z o„rnini topgan 
(125-modda). 
Mamlakat mudofaasi va xavfsizligini ta'minlash doimo ustuvor masalalardan 
1
Каримов И.А. Озод ва обод ватан, эркин ва фаровон ҳаѐт- пировард мақсадимиз. Т.: Ўзбкистон . 2000, 35-

---

548 
bo„lib kelgan. 
O„zbekiston Prezidenti ikkinchi chaqiriq Oliy Majlisining to„qqizinchi 
sessiyasida jamiyat hayotidagi muhim ustuvor yo„nalishlarni ko„rsatar ekan, 
“Ikkinchi ustuvor yo„nalish bu mamlakatiizda xavfsizlik va barqarorlikni, 
davlatimizning hududiy yaxlitligini, sarhadlarimiz daxlsizligini, fuqarolarimizning 
tinchligi va osoyishtaligini ta'minlashdan iborat”
1
– deb qayd qilgan edi. 
Bundan ko„rinib turibdiki mudofaa va xavfsizlik faqat davlat va mamlakat 
xavfsizligi, chegaralar daxlsizligi uchun emas, fuqarolarning tinchligi va 
osoyishtaligi, normal turmush kechirishini ta'minlashuchun ham zarur. 
“Mudofaa to„g„risida”gi qonunga asosan, mudofaa yaxlit bir tizim bo„lib 
(Qonunning 2-moddasi), u aniq prinsiplar asosida tashkil qilinadi. 
Mudofaa sohasidagi O„zbekiston siyosati prinsiplari quyidagilardan iborat: 
-
boshqa davlatlarga qarshi harbiy kuch ishlatmaslik, tashqi tajovuzlarni 
oldini olish; 
-
xalqaro huquq normalariga muvofiq ravishda kollektiv xavfsizlik tizimida 
ishtirok etish; 
-
harbiy qurilishni zamonaviy urushlar va qurolli mojarolar xususiyatiga 
mosligini ta'minlash; 
-
yalpi qirg„in qurollarini ishlab chiqarishni, qayta ishlashni, egallashni, 
saqlashni, tarqatishni va joylshtirishni rad etish; 
-
Qurolli Kuchlarning, mamlakatga beriladigan har qanday tajovuzni daf 
etishiga doimiy tayyor turish; 
-
Mudofaani yetarli darajada bo„lishi; 
-
Harbiy xizmatni sharafli ekanligini ta'minlash. 
Mamlakatda mudofaa ishlarini tashkil qilish, xavfsizlik, xavfsizlikni 
saqlashga e'tibor hyech vaqt va hyech qanday holda susaytirilmasligi kerak. 
Hozirgi davda mamlakatimiz xavfsizligiga jiddiy xavf tug„dirayotgan narsa 
бет
1
Каримов И.А. – Ўзбекистонда демократик ўзгартиришларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамияти 
асосларини шакллантиришнинг асосий йўналишлари. – Тошкент, Ўзбекистон, 17-бет.

---

549 
bu terrorizm bo„lib qolmoqda. Uning mudhish ishlaridan bir necha marta aziyat 
chekildi va qurbonlar berildi. Shuning uchun bu xavfga qarshi kurash yo„llari 
haqida Prezident o„zining bir necha nutqlarida to„talgan
1
. 
Mamlakat mudofaasi, xavfsizlikni tashkil etish birgina davlatning ishi emas. 
Albatta bunda davlat asosiy rol o„ynaydi. U mamlakatdagi barcha kuchlarni 
mudofaa va xavfsizlikni ta'minlashga safarbar qiladi. Shu maqsadda fuqarolar 
mudofaasi tashkil qilinadi. Bu ishga fuqarolar o„rgatiladi, ko„niktiriladi. 
O„zbekistonda “Fuqaro muhofazasi to„g„risida”
1
maxsus qonun bo„lib, unda 
fuqarolar muhofazasini tashkil etish bilan bog„liq barcha masalalar huquqiy 
jihatdan hal qilingan. 
Milliy xavfsizlikni ta'minlashda mavjud xavf-xatarni oldindan aniqlash, uni 
bartaraf etish choralarini oldindan ko„rib qo„yish juda katta foyda keltiradi. 
Shuning uchun mamlakatimizda xalqaro masalalar, bo„lajak xavf-xatarlarni 
o„rganish, tadqiq qilish maqsadida yetarli tuzilmalar tashkil qilingan.
Milliy xavfsizlikni ta'minlashda mamlakat Prezidenti huzurida tuzilgan 
maslahat organi - Xavfsizlik kengashi katta rol o„ynaydi. U milliy xavfsizlik bilan 
bog„liq barcha masalalarni ishlab chiqish va muvofiqlashtirishni ta'minlaydi, 
shunga ma'suldir. 
Milliy xavfsizlikni ta'minlashda mamlakatning Milliy xavfsizlik xizmati 
alohida rol o„ynaydi. Bu xizmatni Konstitutsiyaning 93-moddasi, 24-bandiga 
binoan, O„zbekiston Respublikasi Prezidenti tuzadi. Milliy xavfsizlik xizmati 
raisini tayinlaydi va lavozimidan ozod qiladi. Keyinchalik shu masalalar xususida 
chiqarilgan Prezident farmonlari Oliy Majlis Senatiga tasdiqlash uchun kiritiladi.