|
§ 4. Konstitutsiyaning amal qilishi va uni himoyalash
.
43
Mamlakatning taraqqiyoti Konstitutsiyaviy tuzum barqarorligiga, u esa
Konstitutsiyani amal qilishiga to„g„ridan-to„g„ri bog„liq. Fuqarolarning qonunlarga
itoatkorligi bu yerda muhim rol o„ynaydi. Lekin jamiyatdagi barcha fuqarolar ham,
ba'zida ayrim guruhlar ham Konstitutsiyaga amal qilavermaydilar. Natijada
ularning faopliyati Konstitutsiyaga xavf tug„diradi. Ayrim vaqtlarda bunday xavf
davlat organlari, mansabdor shaxslar tomonidan ham bo„lishi mumkin. Agar ular
Konstitutsiyaga amal qilmasa, uning doirasidan chiqib ketsa.
Konstitutsiyaning 15-moddasida shu maqsaddan kelib chiqib, shunday hol
bo„lmasligi uchun “Davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat
birlashmalari, fuqaroalr Konstitutsiyaga muvofiq ish ko„radilar”, – deb qat'iy
belgilab qo„yilgan. Konstitutsiyani buzish, unga amal qilmaslik, davlatchilik
asoslarini buzadi, fuqarolar o„rtasida ishonchsizlikni vujudga keltiradi. Bu esa
inson huquqlarini buzishilishiga, oqibatda davlat to„ntarishiga olib keladi.
Shuning uchun davlatlar Konstitutsiya qabul qilish bilan cheklanmay, unga
amal qilishni ta'minlash choralarini ko„radilar. Bu birinchi navbatda
Konstitutsiyalarda ularning normalari hamma uchun birday amal qilishini belgilab
qo„yilganligida ko„rinadi. Agar O„zbekiston Konstitutsiyasining 15-moddasida
Konstitutsiyaga amal qilish davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat
birlashmalari, fuqarolar uchun shartligi belgilangan bo„lsa, Konstitutsiyaning 47-
moddasida “Barcha fuqarolar Konstitutsiyada belgilab qo„yilgan burchlarni
bajaradilar”, 48-moddada “Fuqarolar Konstitutsiya va qoidalarga rioya etishga,
boshqa kishilarning huququlari, erkinliklari, sha'ni va qadr-qimmatini hurmat
qilishga majburdirlar” deb belgilangan.
Konstitutsiyaga amal qilmaganlik uchun javobgarlik mavjud bo„lib,
Konstitutsiyani qo„pol va xavfli buzishlar uchun jinoiy javobgarlik ham
belgilanadi. Deyarli barcha mamalaktlarda hokimiyatni zo„rlik bilan egallash
uchun harakat qilish, hokimiyatni kuch ishlatib yiqitish uchun da'vat qilish
harakatlari jinoiy harakat, konstitutsiyaviy tuzumga qarshi harakat, Konstitutsiyani
buzish deb qoralanib, ularga nisbatan jazo belgilanadi.
Konstitutsiyalarda Konstitutsiyani himoya qilish vazifalari belgilab
44
qo„yiladi.
Konstitutsiyamizning 57-moddasida “Konstitutsiyaviy tuzumni zo„rlik bilan
o„zgartirishni maqsad qilib qo„yuvchi, respublikaning suvereniteti, xavfsizligi va
yaxlitligiga, fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq erkinliklariga qarshi chiquvchi,
urushni, ijtimoiy va milliy, irqiy va diniy adovatni targ„ib qiluvchi, xalqning
sog„lig„i va ma'naviyatiga tajovuz qiluvchi, shuningdek harbiylashtirilgan
birlashmalar, milliy va diniy ruhdagi siyosiy partiyalarning hamda jamoat
birlashmalarining tuzilishi va faoliyat ko„rsatishi ta'qiqlanadi.
Maxfiy jam iyatlar va uyushmalar tuzish ta'qiqlanadi”, – deb belgilangan
qoidalar va g„oyalar Konstitutsiya himoyasiga bevosita taalluqlidir. Chunki
yuqoridagi holatlarning barchasi Konstitutsiyada belgilangan munosabatlardir.
Konstiututsiyaga amal qilishni ta'minlovchi alohida vosita sifatida
Konstitutsiyaviy sud faoliyatini ko„rsatsa bo„ladi. Chunki Konstitutsiyaga amal
qilish faqat uni bajarishni emas, unga zid boshqa hujjatlarni ham qabul
qilmaslikdir. “Konstitutsiyaning 16-moddasida “Birorta ham qonun yoki normativ-
huquqiy hujjat Konstitutsiya normalari va qoidalariga zid kelishi mumkin emas”
deb belgilangan.
Konstitutsiyamizning
108-moddasida
“O„zbekiston
Respublikasi
Konstitutsiyaviy sudi qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyatlarning hujjatlari
Konstitutsiyaga qanchalik mosligiga doir ishlarni ko„radi” deb belgilangan bo„lsa,
109-moddada uning vakolatlari yanada aniqroq ko„rsatib o„tiladi. Unga asosan,
O„zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi:
1) O„zbekiston Respublikasi qonunlarining va O„zbekiston Respublikasi
Oliy Majlisi palatalari qarorlarining, O„zbekiston Respublikasi Prezidenti
farmonlarining, Hukumatning va mahalliy davlat hokimiyati organlari
qarorlarining, O„zbekiston Respublikasining davlatlararo shartnomaviy va boshqa
majburiyatlari O„zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga mosligini
aniqlaydi;
2) Qoraqalpog„iston
Respublikasi
Konstitutsiyasi
O„zbekiston
Respublikasining Konstitutsiyasiga, Qoraqalpog„iston Respublikasi qonunlari
45
O„zbekiston Respublikasining qonunlariga muvofiqligi to„g„risida xulosa beradi”
deb belgilab qo„yilgan.
Konstitutsiyaga amal qilishda fuqarolarning bilimi ham muhim rol o„ynaydi.
Konstitutsiya bo„yicha fuqarolarning bilimlarini kengaytirish maqsadida 2001 yil 4
yanvarda “O„zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini o„rganishni tashkil qilish
to„g„risida” Prezident farmoyishi qabul qilingan.
Unda Konstitutsiyaning o„rni, ahamiyati, ma'no va mohiyatini fuqarolarga
yetkazish maqsadida maxsus o„quv kurslari tashkil etish va bilim berishning
samarali mexanizmini yaratish belgilangan. Shu farmoyish ijrosi bo„yicha
mamlakatimizda e'tiborga loyiq ishlar amalga oshirildi. Ta'limning turli bosqichlari
uchun o„quv dasturlari, o„quv qo„llanmalari tayyorlandi. O„quv rejalariga o„quv
kursi kiritildi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
